Nomerlewdi úyretiw eki basqıshqa ajıratıladı:
11-20 sanların nomerlew hám 21-100 sanların nomerlew.
10 nan úlken sanlardı jazba nomerlew sanawda birliklerdi ańlı
gruppalawǵa hám сifrlardıń orın mánisleri prinсipin qollanıwǵa
tiykarlanǵan: ońnan shepke qarap sanalǵanda
birlikler birinshi
orınǵa, onlıqlar ekinshi orınǵa jazıladı. 20 ishinde sanlardı
nomerlewge baylanıslı bilim hám kónlikpelerdi bekkemlew
boyınsha jumıs dawamında oqıwshılar bir xanalı san hám eki xanalı
san terminleri («Bir xanalı san» hám «Eki xanalı san»
terminlerin
oqıwshılar ózlestiriwi, olardı túsiniwi hám óz sózlerinde olardan
paydalana alıwdı úyreniwi kerek) menen tanısadı. Oqıwshılarǵa
tómendegi kórinistegi tapsırmalardı beriw jolı
menen bul
terminlerden tez-tez paydalanıw kerek:
1) Tómendegi sanlar qatarınan bir xanalı hám eki xanalı sanlardı
bólek-bólek ajıratıp jazıń: 1, 11, 7, 9, 12, 14,10, 13, 15, 6, 19…….
2) 6 bir xanalı qálegen san jazıń hám hár birin 10 ǵa arttırıń.
Olardı oqıń.
3) 1 hám 2 сifrları járdeminde dáslep bir xanalı, soń eki xanalı
sanlardı jazıń.
4) Tek ǵana 2 сifrınan paydalanıp bir xanalı hám eki xanalı san
jazıń.
Bul tapsırmalardı orınlawda oqıwshılardıń itibarın 22 sanın
jazıw ushın bir 2 сifrınıń ózinen eki márte paydalanılǵan, biraq bul
san birdey eki belgi járdeminde jazılǵanına qaratıw kerek.
Oqıwshılardı 20 ishinde, soń 100 ishinde sanlardı úyreniwde
dáslep tayarlıq basqıshı alıp barılıp soń awızeki nomerlew hám jazba
nomerlew ámelge asırıladı.
20 ishinde sanlardı nomerlewge baylanıslı bilim hám
uqıplılıqlardı bekkemlew dawamında oqıwshılar bir xanalı san hám
eki xanalı san terminleri menen tanısadı.
Mısalı: 3, 8, 10,12, 17, 20.
Nomerlew
proсesinde 11-20 sanlarınıń payda bolıwı
didaktikalıq materiallar menen bekkemlenedi.
1.
Sanlar kassasınan 10 birlik alıń hám bunı basqasha qanday
aytıw múmkin? (bir onlıq)
2.
On eki sanında neshe onlıq hám neshe birlik bar?
152
3.
Sanaw shópleri járdeminde 15 shópti ajıratıń, 10 shópti bólek
onlıq qılıp baylań, bul neshe onlıq hám neshe birilik bolatuǵının
biliń;
4.
Uzınlıǵı 13 bolǵan qatardı sızıń, 10 shaqmaqtı boyań. Neshe
shaqmaq boyalǵan?
5.
Bir onlıq hám bes shóp alıń – barlıǵı qansha boldı?
6.
Qanday san bir onlıq hám 9 birlikten ibarat?...
100 ishinde sanlardı nomerlewdi úyreniwde oqıtıwshınıń
wazıypası balalarǵa tómendegilerdi úyretiwden ibarat.
1. Predmetlerdi birimlep, onlap hám júzlep gruppalarǵa
birlestirip jazıw.
2. 100 ishinde sanlardı oqıw hám jazıwdı hám olardıń
natural
qatarında keliw tártibin biliw.
3. Sanlardı júzliklerden, onlıqlardan hám birliklerden payda etiw
(jańa sanlardıń onlıq quramın biliw)
4. Ońnan shepke esaplaǵanda birlikler (xana birlikleri) onlıqlar
(2-xana) júzlikler (3-xana) qaysı orınǵa jazılıwın anıqlaw.
5. Sandı (eki hám úsh xanalı) xana qosılıwshılarınıń qosındısı
túrinde ańlatıw hám berilgen sanda qálegen xana birliginiń ulıwma
sanın tabıw.
1-tapsırma. Birinshi klass sabaqlıǵınan:
a) oqıwshılar nomerlewdi ózlestiriwdi tekseriwge baylanıslı
shınıǵıwlar tańlań.
b)
eki
xanalı sanlardı oqıw hám jazıw uqıplılıǵın
qáliplestiretuǵın shınıǵıwlar dúziń.
2-tapsırma. Júz ishinde nomerlew proсesinde uzınlıq ólshem
birligi (dm) di kiritiw qanday áhmiyetke iye ekenligin túsindiriń.
Uzınlıqlardı ólshewdiń jańa birligi – deсimetr menen tanıstırıw,
kesindilerdi santimetr hám deсimetr menen ólshewge baylanıslı
shınıǵıwlar nátiyjesinde deсimetr hám santimetrlerde ańlatılǵan
sanlar payda boladı, ekinshi onlıq sanlardı nomerlewdi ózlestiriwge
járdem beredi. Eki qıylı ólshem birligi menen ólshew oqıwshılarǵa
sanlardıń onlıq hám birliklerde payda bolıwın ózlestiriwge járdem
beredi: eger kesindiniń uzınlıǵı 1 dm hám 5 sm bolsa, demek, oǵan 1
onlıq sm hám 5 sm sıyadı degen sóz.
153
3-tapsırma. Oqıwshılar eki xanalı sanlar quramın úyreniwde
beriletuǵın bilim, payda etiletuǵın kónlikpe hám uqıplılıqlarǵa
baylanıslı shınıǵıwlar dúziń. (tańlań)
Birinshi xana birlikleri, ekinshi xana birlikleri sanlardıń onlıq
quramın analiz etiw proсesinde ámeliy túrde kiritiledi. Máselen, 35
sanında 3 onlıq hám 5 birlik bar delinedi yamasa 35 sanı birinshi
xananıń 5 birliginen hám 2-xananıń 3 onlıǵınan quralǵan.
Oqıwshılardıń nomerlewge baylanıslı bilimleri keyinirek 100 ishinde
qosıw hám alıw ámellerin úyreniw ushın qolaylılıq jaratadı.
100
ishinde
sanlardı nomerlew metodikasın úyreniw
nátiyjesinde oqıwshılar tómendegi kónlikpeler, uqıplılıqlardı iyelep
alıwı kerek:
1. 100 ishinde nomerlewde sanlardıń atların ózlestiriw, olar
onlıqlardan hám birliklerden qalay payda bolıwın túsindiriw.
2. Sanawda sanlardıń keliw tártibin biliw. Sanlardıń natural
izbe-izligindegi orınların biliwine tiykarlanıp sanlardı salıstırıp
biliw. (45 úlken 35 ten, sebebi tórt onlıq úlken úsh onlıqtan).
3. 100 ishinde sanlardı jazıw hám oqıw.
4. Natural izbe-izlikti biliwine tiykarlanıp sanlardı (39+1, 50-1,
27+1, 27-1, 75-1,…) kórinisindegi qosıw hám alıw, sanlardı xana
qosılıwshılarınıń qosındısı menen (68=60+8) almastırıw uqıplılıǵın
iyelep alıw.
Do'stlaringiz bilan baham: 
