V. Jıl dawamında jumıstı rejelestiriw haqqında
Jıl dawamında jumıs keleshegin jarqın kóz aldına keltiriw ushın
aldınnan oqıw materialınıń sherekler boyınsha shamalap bólistiriliwi
menen tanısıw kerek.
Sabaqlarǵa baylanıslı kórsetpeleri sherek (36-saat).
Sanlardı hám olar ústinde ámellerdi úyreniwge tayarlıq (16-saat)
1-sabaq 1. Oqıwshılardıń tayarlıǵın anıqlaw.
Balalar ózleri islegen súwretlerinde úlken adamlardıń miynet
etiwi haqqında aytadı. Bul súwretlerden balalar óz Watanı, onıń
tábiyatın súyiwi, mámleketimiz qalay jasap atırǵanı menen qızıǵıwı
hám biliwin kóz aldına keltiredi»
Sol súwret boyınsha balalarǵa beriw múmkin bolǵan sorawlar:
«Súwrette neshe bala bar? Jetekshileri neshew? Barlıǵı bolıp
neshe adam bar? Balalar islegen súwretler neshew? Shep tárepte
tómende turǵan súwretti dıqqat penen qarań hám «neshe», «shepte»,
«ońda», «joqarıda», «tómende», «aldında» hám sol sıyaqlı sózlerden
paydalanıp olarǵa baylanıslı sorawlar dúziń.
Balalar sızǵan basqa súwretler de soǵan uqsas qaraladı.
«Stolǵa dıqqat penen qarań. Onda neshe jeńil mashinalar
bar?,,,Traktorlar-she?, Júk mashinalar-she?» hám.t.b.
Balalar logikalıq shınıǵıwlardı orınlawda hár bir súwret
boyınsha shepten ońǵa qarap esaplaǵanda qaysı predmettiń súwreti
birinshi, ekinshi, úshinshi, tórtinshi bolıp islengenin anıqlaydı.
Dápterde islew.
1) Kvadratlar, dóńgelekler hám úshmúyeshlikler ústinde qálem
júrgizip shıǵıń hám boyań. Kvadratlar dóńgeleklerden kóp bolıwı
ushın neshe kvadrat kerek bolsa, sonsha kvadrat sızıń. Kvadratlar
qansha bolsa, úshmúyeshlikler sonsha bolıwı ushın neshe
úshmúyeshlik kerek bolsa, sonsha úshmúyeshlik sızıń.
146
2) Súwretshi dóńgelekten paydalanıp, qanday predmet súwretin
sızǵan. Dóńgeleklerden paydalanıp jáne qanday predmetler
súwretlerin sızıw múmkin. Sol súwretti sızıp bilemiz be?
3) Shaqmaqlarǵa sızılǵan figuralar ústinen qálem júrgizip shıǵıń.
Qatar aqırına shekem figuralar súwretin sızıń.
Kitap beti boyınsha: 1) Neshe paxta paqalı súwreti salınǵan
bolsa, sonsha japıraq súwretin sızıń.
2) Sızǵısh ústinen qızıl qálem júrgizip shıǵıń.
3) Qatar aqırına shekem shaqmaqlarǵa naǵıs sızıwdı dawam
ettiriń.
1 den 10 ǵa shekem bolǵan sanlar. 0 sanı.
Temanı úyreniwdiń tiykarǵı wazıypaları.
1. 1 den 10 ǵa shekem bolǵan sanlar izbe-izligin erkin iyelew. 0
sanınıń sanlar qatarındaǵı ornın biliw.
2. Kórsetilgen sanaq tártibinde berilgen gruppadaǵı predmetlerdi
sanaw hám onıń hár bir predmetiniń tártip nomerin anıqlaw
tájiriybesin iyelew.
3. 1 den 10 ǵa shekem bolǵan sanlar qatarında hár bir san
qanday payda bolıwın ańlı ózlestiriw (sanawda aldın keletuǵın sanǵa
1 di qosıw yamasa keyin keletuǵın sannan 1 di alıw menen payda
etiledi).
4. Сifrlardı oqıw hám hár bir сifrdı (baspa yamasa jazba)
predmetlerdiń tiyisli sanına sáykes qoyıw. (Bul basqıshta balalar
jazıwǵa ele úyretilmeydi).
5. Sanlardı salıstırıw uqıplılıǵın (tiyisli shınıǵıwlar <,>,=
belgilerinen paydalanbay orınlanadı) iyelew.
6. 2,3,4,5 sanlarınıń eki qosılıwshıdan ibarat quramınıń barlıq
jaǵdayların puxta ózlestiriw.
7. 1+1, 3-2, 2+3 hám t.b. kórinisindegi eń ápiwayı
matematikalıq jazıwlardı oqıw hám bunday jazıwlardı konkret
illyustraсiyalar menen támiyinlew. Tolıq predmet kórgizbelilik
tiykarında tiyisli máselelerdi sheshiw hám olardıń sheshimlerin
«jazıw» (1+1=2, 3-2=1, 2+3=5 hám t.b.).
8. Dóńgelek, úshmúyeshlik, kvadratlardı bir-birinen parıq qılıw
hám ataw.
Bul baǵdarlardıń hár biri boyınsha islew metodikasın
konkretlestiremiz.
147
1. Sanlar izbe-izligin erkin iyelew. Bul tómendegini bildiredi:
a) bul izbe-izlikti qálegen sannan baslap tuwrı hám keri tártipte
aytıw;
b) sanawda berilgen sannan keyingi, berilgen eki san arasındaǵı,
sanawda berilgen sannan aldıńǵı sandı ayta alıw.
Sanlar qatarın erkin iyelew ushın tema boyınsha hár bir sabaqta
mazmunı boyınsha da, kórinisi boyınsha da hár qıylı bolǵan
shınıǵıwlardı kiritiw zárúr.
2. Predmetlerdi sanaw uqıplılıǵın qáliplestiriw aldıńǵı
sabaqlarda baslanǵan edi. «1 den 10 ǵa shekem bolǵan sanlar»
temanıń wazıypası bul uqıplılıqtı úzil-kesil puxtalawdan ibarat.
Bunda sol nárse názerde tutıladı, balalar predmetler sanaǵın hár qıylı
sharayatta orınlawdı úyrenip alıwı kerek, bunda sanaw obyektleri
hár qıylı (predmetler, háreketler, sózler, buwınlar, dawıslar hám t.b.)
bolıwı kerek.
«Balalar úlken kublardı sanań. Sanamay turıp, kishi kublar
neshew, degen sorawǵa juwap beriw múmkin be?» (Múmkin. Úlken
kublar 7, kishi kublarda sonsha, demek olarda 7) tipindegi
shınıǵıwlarda sanaw uqıplılıqların qollana alatuǵın bolıwı ushın
«sonsha» túsinigin ózlestiriwge baǵdarlanǵan shınıǵıwlardı
tákirarlaw paydalı. Sonnan keyin usı kórinistegi shınıǵıwlardı usınıw
múmkin. «Dóńgelekler hám úshmúyeshlikler sanı teń bolıwı ushın
ne qılıw kerek?» Balalar bunda tómendegidey pikir júritiw kerek
bolıp esaplanadı: «6 dóńgelekke jáne bir jetinshi dóńgelekti qosıw
múmkin» yamasa «7 úshmúyeshlikten jetinshi úshmúyeshlikti alıw
múmkin». Bul predmetlerdi qayta sanawdan birimlep qosıp sanawǵa
úyretiwge tayarlıqtan ibarat bolıp esaplanadı. Bul bolsa balalar
keyingi temada tanıstıratuǵın máselelerdi sheshiwge tayarlıq bolıp
esaplanadı.
Predmetlerdiń tártip nomerin anıqlaw uqıplılıǵın iyelewde bir
predmettiń ózi qanday sanaw tártibinde orınlanǵanlıǵına qarap
(soraw qanday ańlatılıwına qarap) hár qıylı tártip nomeri alatuǵın
shınıǵıwlardan paydalanıw kerek.
Máselen: «Eger figuralar shepten ońǵa qarap sanalsa, úlken qara
dóńgelek sanaq boyınsha neshinshi boladı? Ońnan shepke qarap
sanalsa she? Eger úlken dóńgelektiń ózlerin ǵana shepten ońǵa qarap
sanalsa she? Ońnan shepke qarap sanalsa she?»
148
3. Alınǵan bilimlerdi ulıwmalastırıw, keyin olardı jańa sanlarǵa
qollanıw ushın hár bir jańa san dáslep úyrenilgen sanlar qanday
payda bolǵanınday álbette kórsetiliwi menen baqlanıwı kerek.
Jańa sanlar menen tanıstırılǵan sayın bunday sorawlardı qoyıw
hám olarǵa juwap beriwde balalardıń úlesi artıp barıwı kerek.
Bunday shınıǵıwlar nátiyjesinde (eger bunday shınıǵıwlar hár bir
sandı úyreniwde sistemalı ótkerip turılsa) balalar ulıwma hár bir san
aldıńǵı sanǵa 1 di qosıw (usıǵan uqsas hár bir san ózinen keyingi
sannan 1 di alıw) menen payda etiliwi múmkin, degen juwmaqqa
keltiriliwi kerek.
Bunday shınıǵıwlardı orınlawda «sanlı tekshe» jaqsı sáykes
keletuǵın illyustraсiya esaplanadı, «sanlı tekshe» ler sabaqlıq
betlerinde de (tapsırmalardı hár qıylılılıqqa ǵana emes, al olardı
quramalastırıw ushın da hár qıylı variantlarda), oqıtıwshınıń
kestelerinde de beriliwi múmkin.
4. Hár bir jańa sandı qarawda balalar tiyisli сifr – baspa hám
jazba сifr menen tanısadı. Olar сifrlardı parıq qılıwdı, tanıs сifrlardı
basqaları ishinen ajıratıwdı úyrenip alıwı kerek, máselen, 5 sanın
úyreniwde oqıtıwshı shaqmaqlı taxtaǵa 1,3,5,6,7,2 сifrların terip
qoyadı hám balalarǵa 5 сifrın hám 2 сifrın kórsetiwdi usınadı (barlıq
tanıs сifrlardı oqıw hám kórsetiwdi usınadı hám t.b.).
2. 10 ishinde alıwdıń balalar ushın jańa bolǵan qıyınıraq
jaǵdayları menen tanıstırıwdıń sabaqlıqta berilgen sisteması
6,7,8,9,10 sanları quramın biliwdi úzil-kesil puxtalaw ushın jaqsı
shárt-sharayat jaratadı. Tema boyınsha hár bir sabaqta jumıs bul
sanlardan hár biriniń quramın joqarıda kórsetilgendey, tákirarlawdan
baslap, sanlar quramın bilgenlikti puxtalaw menen tamamlanıwı
kerek. Bunda oqıtıwshınıń wazıypası hár bir oqıwshı san quramınıń
barlıq jaǵdayların izbe-iz hám tańlap-tańlap ayta alatuǵın bolıwına
erisiwden ibarat. Sol maqsette qaralıp atırǵan hár bir sannıń
quramınan ibarat kestelerden 4-shınıǵıw sıyaqlı tapsırmalardan
paydalanıladı, aqırǵı túrdegi shınıǵıwlarda berilgen san ajıralıwı
kerek bolǵan eki sannan biri boladı. Qaralıp atırǵan sabaqlarda
sanlar quramın illyustraсiyalawdıń balalar dáslep tanıs bolǵan
tańlanǵan jipke dizilgen eki reńli dóńgelekler, chotlardıń usılların
eslew paydalı.
149
3. Máseleler ústinde islewde balalarda másele tekstinde
berilgenlerdi ózbetinshe analiz qılıw hám ámel tańlawdı tiykarlap
beriw uqıplılıqların qáliplestiriwge úlken itibar beriw kerek.
Balalardı hár qıylı túrdegi máselelerdi sheshiwde ámel tańlawda
sáwlelenetuǵın ózgesheliklerin belgilewdi úyrenip alıwın názerde
tutıp, qarsı qoyıw hám salıstırıw boyınsha shınıǵıw qıldırıw kerek.
4. Santimetr menen islew hám sızǵısh járdeminde ólshew
dawam ettiriledi. Tiyisli uqıplılıq hám kónlikpelerdi bekkemlew
maqsetinde
santimetrli
bólimlerge
iye
sızǵısh járdeminde
kesindilerdi ólshew hám salıstırıw boyınsha ámeliy jumıslar
orınlanadı.
5. Sanlar izbe-izligin ózlestiriw jumısı pútin ekinshi yarım jıllıq
dawamında alıp barılıwı kerek. Bul jumıs qaralıp atırǵanda tema
boyınsha sabaqlarda da dawam ettiriliwi kerek.
Sabaqlarǵa baylanıslı kórsetpeler:
58-sabaq 6,7,8,9,10 sanlarınan alıw.
Sabaqtıń maqseti: 1) Balalardı alıw usılı menen tanıstırıw; 2) 6-3
kórinisindegi jaǵdaylarda alıw usılın qaraw
Ótilgen material ústinde islew. Awızeki shınıǵıwlar hám ámeliy
jumıslar.
1. 0 den 10 ǵa shekem sanlar izbe-izligin sanlardıń artıp barıw
tártibinde qálegen sannan baslap aytıw. «Shınjır bolıp sanaw» oyını.
Usı kórinistegi shınıǵıwlar: «Sanawda 13 sanınan keyin keletuǵın
(20 sanınan aldın keletuǵın, 9 benen 11 sanları arasında keletuǵın)
sanlardı aytıń».
2. 10 ishinde predmetler sanaǵı hár qıylı ámeliy máselelerdi
(qatardaǵı oqıwshılar sanın hám olarǵa tarqatılıwı kerek bolǵan
dápterlerdi, kitaplardı hám hám t.b. sanaw) sheshiwde balalardı 10
ishinde sanaw uqıplılıqlarınan paydalanıw hám bul uqıplılıqlardı
rawajlandırıw kerek.
3. Jańa materialdı úyreniwge tayarlaw sıpatında sanlar quramın
illyustraсiya qılıwdıń balalarǵa tanıs usıllarınan paydalanıp 6 sanı
quramın tákirarlaw kerek, bul usıllar: predmetlerdi bir teksheden
ekinshisine alıp qoyıw, qatarda bir neshe predmetti qálem menen
ajıratıw, sanlı figurada bir neshe dóńgelekti ajıratıw. «Mısal oylap
tap» oyını.
150
4. Qosıw menen alıw arasındaǵı baylanıstı ashıp beriwshi
mısallar úshligin sheshiw hám jańa materialdı úyreniwge tayarlıq
boladı: 6=4+2; 6-2=4; 6-4=2.
1-Tapsırma.
Birinshi
klass
sabaqlıǵındaǵı súwretlerden
paydalanıp nomerlew teması boyınsha sáwbet qılıń.
2-Tapsırma. Birinshi klass sabaqlıǵınan nomerlew temasın
úyrenip onda kórsetilgen shınıǵıwlarda:
a) tártip nomerleri;
b) predmetlerdi aytıw hám salıstırıw nátiyjesinde payda bolǵan
сifrlardı anıqlań;
v) ólshew shaması sıpatında сifr joqarıdaǵı wazıypalarda óz
sáwlesin tapqanlıǵın anıqlań.
3-tapsırma. Birinshi klass sabaqlıǵınan shınıǵıwlar tańlap
esaplaw kónlikpesin rawajlandırıwshı hám onı eslep qalıwǵa xızmet
etetuǵın tapsırmalar dúziń.
4-tapsırma. Didaktikalıq materiallar arqalı sanaw hám jańa
sanaw birligi haqqındaǵı oyınlardan turaqlı paydalanıń.
5-tapsırma.
Salıstırıwǵa baylanıslı awızeki shınıǵıwlar
sistemasın dúziń.
Do'stlaringiz bilan baham: |