Масъул муҳаррир: академик Т. Н. Долимов, г м. ф д., проф

49-расм. Бурмаларнинг шарнири ва қанотлари.
50-расм. Бурмалар шарнирининг планда 
ва кесмада тасвирланиши
.

---

191 
Бурмаларнинг морфологик турлари.
Бурмалар горизонтал 
текисликка нисбатан қавариқ-ботиқлигига, ўқ текислигининг вазиятига, 
бурма қанотлари орасидаги муносабатга, қулфининг шаклига, эни билан 
бўйи орасидаги нисбатга ва бошқа ҳусусиятларига қараб морфологик 
турларга бўлинади. 
Бурмалар ўқ текис-лигининг вазиятига қараб 
симметрик
ва 
асимметрик
бурмаларга бўлинади (51а,б-расмлар).
Симметрик бурмаларда ўқ текислиги вертикал жойлашган бўлиб, 
уларнинг қанотлари бир хил қиялик бурчагига эга бўлади. Асимметрик 
бурмаларда эса ўқ текислиги қия ёки горизонтал ётган бўлиб, қанотлари 
турли қиялик бурчагига эга бўлади Асимметрик бурмалар орасида 
қия, 
тўнтарилган, ётувчи 
ва
шўнғувчи
турлари ажратилади (51-б,в,г-
расмлар). 
51-расм. Бурмаларнинг морфологик турлари: а-симметрик бурма: б- 
асимметрик бурма; в-ётувчи бурма; г-шўнғувчи бурма
.
Қия бурмаларда қанотлари қарама-қарши томонга ётган бўлиб, 
унинг ётиш бурчаги ҳар хил ва ўқ текислиги қия бўлади.Тўнтарилган 

---

192 
бурмаларда қанотлари бир томонга ётган ва ўқ текислиги қия 
жойлашган бўлади. Уларда тўғри ва тўнтарилган қанотлар ажратилади. 
Ётувчи бурмаларда ўқ текислиги горизонтал ётган бўлади. Шўнғувчи 
бурмаларда ўқ текислигининг олдинги қисми пастга қараб энгашган 
бўлади Баъзи ҳолларда бундай бурмаларнинг устки қисми ювилиб 
кетиши натижасида уларнинг ядросида, шакли бўйича синклинал 
бурмани эслатувчи қолдиқни кузатиш мумкин. Лекин унинг марказида 
ёш эмас, балки нисбатан қари тоғ жинслари ётган бўлади. 
Бурмалар қанотлари орасидаги муносабатга қараб 
одатдаги, 
изоклинал 
ва
 елпиғичсимон
турларга бўлинади. 
Одатдаги бурмаларда қанотлари қарама-қарши томонга ётган 
бўлади. Изоклинал бурмаларда қанотлари бир-бирига параллелдир. 
Елпиғичсимон бурмаларда уларнинг қанотлари елпиғичсимон тарзда 
ёки ёйилган бўлади. 
Бурмалар 
эни 
билан бўйи орасидаги 
нисбатга қараб 
чўзиқ, 
брахиформали 
ва
 
гумбазсимон
турларга 
бўлинади (52-расм). 
Чўзиқ бурмаларда 
уларнинг 
бўйининг 
энига нисбати 3 дан 
катта бўлади. Брахи-
формали 
бурмаларда 
бўйининг энига нисбати 3 дан кичик бўлади. Гумбазсимон бурмаларда 
бурма эни билан бўйи тахминан бир-бирига тенг бўлади.