Masshtabga doir masalalar

Suvda tovushning tarqalishi

1. 
   masala.Eholotdan dengiz tubiga yuborilgan tovush 5 sekundda yetib
   

bordi.Dengizning chuqurligini toping.
Yechish: Eslatma : suvda tovushning tarqalish tezligi 1500 m/s
5x1500=7500 Javob: 7500 m=7.5 km

33.Eholotdan yuborilgan tovush 12 sekundda qaytib keldi. Okeanning chuqurligi ni aniqlang.

37.Mariana botig`iga yuborilgan tovush okean tubiga qanchada yetib boradi.11022km:1500=7,34sekunt
38.Puerto-Riko botig`iga yuborilgan tovush qancha vaqt oralig`ida qaytib keladi.
mn
O`lchov birliklariga doir masalalar
Og`irlik birliklari

N	Nomi	Element	Og`irligi
1	Funt	Don	455kg592g
2	Barel	Neft	158,988 kub/dm
3	Karat	Olmos	236 g
4	Unsiya	Oltin	33.3 g
5	Pud	Don	16 kg
6	Misqol	Tanga	4.25 g
7	Botmon	Yuk	120 kg

Uzunlik o`lchovi

N	Nomi	Uzunligi
1	Dengiz mili	1852m
2	Geografik mil	7420
3	Farsang	6 km
4	Chaqirim	1.6 km
5	Gaz	71-72 sm

1- masala Kema dengizda 200 dengiz milini bosib o`tdi. Uqancha yo`l yurgan.

Yechish: 200x1852=37000m= 37 km

39.Neft konining zaxirasi 26 mln barrel teng bo’lsa, konda qancha tonna neft mavjud?

40.O`zbekiston har yili o`rtacha 80 tonna oltin qazib oladi.O`zbekiston har yili necha ming troits –unsiya oltin qazib chiqaradi.?
41.Mamlakat chet elga 50,000 karat olmos eksport qilgan bo`lsa , ushbu mamlakat qancha kg olmos sotgan.
42.Kema Tinch okeanida ekvator bo`ylab 100’ shqu dan 1500 dengiz milini bosib o`tdi. Kemaning manzilga yetgandagi kordinatasini va suzgan masofasini aniqlang.
Formulalar va Aralash masalalar

1.Shamоlning kuchi

shamоlning tezligi, m/sek
yerning xarоrati
2.Yerning sutkalik xarоratining chiziqli tezligi , m/sek

ekvatоrdagi chiziqli tezligi
3.21-mart va 23-sentyabr kunlari tush paytida quyoshning
burchak balandligi

4.22-dekabr kuni tush paytida quyoshning burchak balandligi
min
5.21-mart va 23-sentyabr kunlari tush paytida jоyning geоgrafik kenligini aniқlash

-tush paytidagi quyoshning burchak balandligi


Quyosh va atmosfera radiatsiyasi

6.Q uyosh nurlarining tushish burchagini jоyning geоgrafik kengligiga bоg`liqligi

quyosh nurlarini tushish burchagi
jоyning geоgrafik kengligi
7.Umumiy radiatsiya (kkal/sm²) mln

umumiy radiatsiya
to`g`ri radiatsiya
Tarqоq radiatsiya
8.Radiatsiya miqdоrining quyoshning ufqdan balandligiga bоғliqligi

radiatsiya intensuvligi (nоl sm²)mln
Quyosh dоimiysi (2.0 kal /sm²/min)
Quyoshning ufqdan burchak balandligi
9.Yuzaning nur qaytarish xususiyati.

albedо (%)
umumiy raidiatsiya (kal/sm²/min)
qaytgan raidiatsiya (kal/sm²/min)

1.Dengiz yuzasida havoning bosimi 760 mm. ekanligi aniqlandi. 5000 m. balandlikda u qanchaga teng bo’ladi?

2. Agar tog’ning tagida atmosfera bosimi 740 mm, uning cho’qqisida 340 mm bo’lsa, togning nisbiy balandligi qanchaga teng?
3. Adar joy planlarida a) 700 m uzunlikda ko’cha 7 sm, b) 1 km uzunlikdagi ko’cha 10 sm, v) 2 km uzunligidagi ko’cha 20 sm bilan ifodalangan bo’lsa,
bu planlarning masshtabini aniqlang.
4. Ekvatordan meridian bo’ylab uchayotgan raketa London shaxriga yetgandan so’ng faqat parallel bo’yicha uchishi zarurligi maxfiy ravishda aytiladi. Uchuvchi
qaysi azimutlar bo’yicha uchishi mumkin?
5. Qaysi kenglikda 1 sutka 6 oyga teng v anima uchun?
6. Ikki shahar o’rtasidagi masofa 4 km-ga teng, bu masofa birinchi xaritada 5 sm (a), ikkinchi xarita 8 sm (b) va uchinchi xaritada 10 sm (v) oraliqqa teng xarita masshtabini toping.
7. Afrikaning taxminan 40 % xududini savanna egallaydi. Aytingchi Afrikada savanna necha gektarni tashkil etadi?
8. Termometr 6,3 km balandlikda -18°C ni ko’rsatadi. Bu vaqtda tog’ etagida balandligi 300 m bo’lgan tekislikda xarorat qanchaga teng bo’ladi?
9. Ekvator bo’ylab uchayotgan xarbiy samolyot uchuvchisiga zudlik bilan Kanberra shaxri tomon 90° burchak xosil qilib uchish zarurligini buyruq qilinadi. Samalyotning dastlabki va undan keyingi vaqtdagi azimutlarini belgilang.
10. Dengiz suvi yuvib turgan davlatlarning chegarasi BMT konvensiyasiga ko’ra necha milldan o’tqaziladi va uni km-ga aylantiring?
11. Findlyandiya xududining 57% i o’rmon qoplagan. Aytingchi bu davlatda o’rmonlar maydoni necha gektarni tashkil etadi. Findlyandiya maydini 130560 km²
12. Agar planlarda «A» va «B» nuqtalar orasidagi 4 km masofa a) 20 sm; b) 5 sm; v) 10 sm; oraliqga teng bo’lsa, mazkur planlarning masshtabini toping.
13. +10°C xaroratda xavoning nisbiy namligi 50% bo’lsa, uning mutloq (абсалют) namligini toping.
14. Sho’rligi 42 promille bo’lgan 1 ta okean suvidan qancha tuz olsa bo’ladi?
15. Quyidagilarni xisoblab o’rtacha yillik xaroratini aniqlang. 1 (январь)
16. G’arbiy yarim sharning qaysi meridianlari Sharqiy yarim shardaqi 100ºC va
50ºC meridianlarining davomi xisoblanadi? Globusga qaramasdan aniqlash yo’lini ko’rsating.
17. Rasmda berilgan 800 m-li izogipsdagi V nuqtada vavoning xarorati +35º bo’lsa, A punkta joylashgan izogipsga xavo xarorati necha gradus bo’ladi

18. 30º shk.u.da joylashgan Sank-Peterburg shahrida soat 8 ºº bo’lsa: a) 60º shk.u.da joylashgan Ekaterinburg shahrida b) 150º shk.u.da soat necha bo’ladi?

19. Grigoriy taqvimi bo’yicha 2004 yil Xijriy Shamsiy taqvimida nechanchi yilga to’gri keladi?
20. Grigoriy taqvimi bo’yicha 2004 yil Xijriy Qamariy taqvimida nechanchi yilga to’gri keladi?
21. 30º kenglikdagi 100º ga teng masofa necha km ga teng?
22. 80º Janubiy kengligdagi 10º teng masofa necha km dan iborat?
23. G’arbiy yarim sharning 90º li meridianiga sharqiy yarim sharning qaysi meridiani to’g’ri keladi?
24. Agar 10 t dengiz suvidan 250 kg tuz olingan bo’lsa, 1 kg dengiz suvida qancha tuz bor?
25. Havoning harorati 30º bo’lganda, mutloq namlik 22,5 g bo’lsa, nisbiy namlik qanchaga teng bo’ladi.
26. Havoning nisbiy namligi 0º da 50% ga teng bo’lsa, uning to’yinishi uchun yana qancha namlik kerak?
27. Agar tog’ etagida atmosfera bosimi 760 mm, cho’qqisida esa 360 mm bo’lsa tog’ning balandligini toping.
28. Yer sharidagi eng baland tog’ cho’qqisi bilan Avstraliyaning eng baland cho’qqisi o’rtasidagi nisbiy balandligini aniqlan.
29. Afrika bilan janubiy Amerika materigi eng baland nuqtalari o’rtasidagi nisbiy balandlikni aniqlang.
30. Okean tubida ming yilda 1 mm qalinlikda cho’kindi yig’iladi, 2,5 mln yilda
qancha qalinlikda cho’kindi hosil bo’ladi?
31. Qora dengiz suvining sho’rligi 18% bo’lsa, uning bir tonna suvidan qizil dengiz suvining shuncha miqdoriga nisbatan qancha kam tuz olinadi?
32. Agar biror davlatda 10 mln aholi yashab, shundan 7 mln shaharlarda istiqomat qilsa, shu davlatning urvanizatsiya darajasini aniqlang.
33. G’arbdan Sharrqa tomon parallel bo’yicha soatiga 60 km/t xarakat qilayotgan avtobus 5 soat yurdi. 1: 20000000 masshtabli xaritada necha santimetrni tashkil qiladi?
34. Kuzatuvchi Toshkentdan sharqda joylashgan shaharda Quyoshning chiqishini 5 soat oldin kuzatdi. Mazkur shaharning geografik uzunligini aniqlang?
35. Oslo va Tunis shaharlari bir xil uzunlikga ega. Tunis shahri Oslo shahriga nisbatan qaysi azimutda va qaysi yo’nalishda joylashgan?
36. A nuqtadagi atmosfera bosimi 350 mm simob ustunini, B nuqtada esa 550 mm simob ustunini tashkil etadi. Agar B nuqta harorat +5ºC bo’lsa, tog’ning nisbiy balandligini va A nuqtadagi haroratni aniqlang.
37. Globusdagi ikki obyekt orasidagi masofa 10º ga teng oraliqda 10 sm ga teng. Globusning masshtabini aniqlang.
38. Sinf xonasida hajmi 200 m³ havo bo’lib, uning harorati +20ºC bo’lsa, bu havo tarkibida necha litr suv bo’lishi mumkin?
39. Harorat kechasi -3ºC, tushda esa +10ºC bo’lganligi aniqlandi. Havoning sutkalik amplitudasini hisoblang.
40. Agar odam gavdasi yuzasi 15 ming sm² deb olinsa, uning butun gavdasiga qancha atmosfera bosimi ta’sir etadi?
41. Agar neftning zaxirasi 18 mlrd tonna, yillik qazib olish hajmi 250 mln tashkil etsa, mazkur neft zaxirasi necha yilga yetadi.
42. Havoning mutloq namligi 0º haroratda 1 gramga teng bo’lsa, uning nisbiy namligini aniqlang?
43. Havo harorati -20º bo’lganda, uning nisbiy namligi 70% gat eng. Uning mutloq namligini aniqlang?
44. G’arbiy yarim sharning qaysi meridianlari Sharqiy yarim shardagi 60º, 80º, 100º meridianlarining davomi hisoblanadi?
45. Yer yuzasida havo harorati +36ºC. Samalyot uchub ketayotgan joyda esa +18ºC. Samalyot necha km balandlikda uchib ketmoqda?
46. Kemada o’rnatilgan exolotdan yuborilgan tovush 4 sekuntda qaytib keldi. Dengiz chuqurligini toping.
47. Kemadagi asbobdan yuborilgan qisqa tovush 7 sekuntda suv tagiga yetdi. Suv chuqurligini toping?
49. Kurilen oroli Afrikadan necha km uzoqlikda joylashgan?
50. 1: 150.000.000 masshtabli xaritada 2 ta shahar orolig’idagi Haqiqiy masofa necha Nm ni tashkil qila di?
51. Agar absolyut namlik 4 g/m³, havo harorati 20ºC tashkil etsa, havoning nisbiy namligini aniqlang.yechish 17gramni=100% desak
Endi 4gram=x biz topishimiz kerak x ni yani nisbiy namlikni
4x100:17gr=23.5%
52. Yakutsk ( 61º sh.k, 130º shq.uz) va Buenos Ayres (35º j.k, 60º g’.uz) kordinatlari m a’lum bo’lim bo’lsa ushbu shaharlarning qaysi soat mintaqalarida joylashganligini va ular orasidagi soat mintaqasi bo’yicha farqini aniqlang?
53. Havo harorati -10º nisbiy namlik 70% bo’lganda mutloq namlikni toping?
54. Dang’ara tumanida 180 ming kishi istiqomat qiladi. Tumanning taxminiy maydoni 600 km² bo’lsa, hududning o’rtacha zichligini toping?yechish; 180000;600km=300 kishi javob shu 300 kishi
55. Qo’qon shahrida yog’in miqdori 430 mm bug’lanish ming mm gat eng bo’lsa, namlanish koeffitsienti qanchaga teng?
Yechish praporsiya 100x430=4300:1000=43% javob 43%

56. Jizzax shahrida yog’in miqdori 600 mm bug’lanish 900 mm ga teng bo’lsa namlanish koeffitsientini toping?

57. Tokiodan O’sakaga uchayotgan samalyotda Hasan va Husan dunyoga keldi. Husan Hasanga nisbatan 15 minutdan so’ng tug’ildi. Qizig’i shundaki bolalarning tug’ilganlik guvohnomasida Husanning yoshi Hasanning yoshidan 1 yosh katta edi. Bu holatni qanday tushuntira olas.
58. Shimoliy qutb doirasi bilan Janubiy tropic chizig’i orasidagi masofani toping?
59. Dang’ara tumanining jami aholi soni 180 ming kishiga teng. Tumanda yiliga 5760 go’dak tug’iladi. Tumanning tug’ulish koeffitsienti qancha promillega teng?
60. Dang’ara tumanining jami aholi soni 180 ming kishiga teng. Tumanda o’lim yiliga 2160 kishiga to’g’ri keladi. Tumanning o’lim koeffitsienti qancha promilleni tashkil etadi?
61. Geografiya xonasining hajmi 120 m³, harorati esa -30ºC gat eng. Xona o’zida qancha namlikni ushlab tura oladi?
62. Jami quruqlik maydoni 149 mln km² bo’lsa, shundan Afrika va Shimoliy Amerikaning ulushini (%) hisobida qancha ekanligini aniqlang?
63. Xonaning uzunligi 12 m, eni 8 m, balandligi 6 m bo’lsa ushbu xonaga qancha miqdordagi havo sig’adi?
64. Arabiston dengizining sho’rligi 38º/00 bo’lsa 300 kg suvdan qancha tuz olinadi?
65. Yava dengizini 400 kg suvidan 8,4 kg tuz olinsa, dengiz sho’rligi necha promilleni tashkil etadi?
66. Tog’ yonbag’rida bosim 740 mm, harorat +30ºC gat eng. Tog’ cho’qqisida bosim 200 mm bo’lsa, tog’ning mutloq va nisbiy balandligini hamda cho’qqidagi haroratini toping?
67. Samarqand shahrida bosim 620 mm ga teng bo’lsa shaharning mutloq balandligini toping?
68.Шамолнинг тезлиги эквадорда 3 м/с, 30⁰ кенгликда 5 м/с, 45⁰ кенгликда 7 м/с, 60⁰ , кенгликда 9 м/с бўлганида шамол оқимларининг тезлигини аниқланг. Оқим тезлигини км/сутка ва милл/сутка билан ифодаланг. 1 денгиз мили 1,952 км га тенг. Бунда W= оқим тезлиги, см/с; 0,0127=шамол коффиценти; =жойнинг географик кенглиги. =шамол тезлиги, м/с.
69.Шимолий яримшарда 22 Декабрда Қуёшнинг туш вақтида горизонтдан баландлиги Токио, Вашингтон, Жакарта, Мехико, Каир шаҳарларида қанча бўлади?


XULOSA

1. Geоgrafiyani o’rganishda matematik tadqiqоt usullaridan fоydalanish juda ham yaxshi samara beradi.

2. Matematikada o’rganilgan uzunlik o’lchоv birligi birlik kesma «Sоnli masshtab» tushunchalari asоsida aniq masоfani turli xil masshtabdagi kartalardan fоydalanib masalalar yechish mumkin.
3. Geоgrafiya fani materiallarini yaxshi o’zlashtirib оlish uchun matematikaning burchak, burchakli gradus va radial o’lchоvi, aylana, aylana yoyi, yoyining uzunligi, musbat va manfiy sоnlar, nоl, prоtsent, aylana uzunligi, yuza, xajm, o’lchоv birliklari, paralellik, uchburchaklar yasash kabi tushunchalari daryolarning uzunligini aniqlash, yer yuzasidagi turli shaharlar o’rtasidagi masоfani aniqlash ko’l va dengiz yuzasini hisоblash uchun zarur materiallar hisоblanadi.
4. Tajribalar shuni ko’rsatdiki, matematikadan оlgan bilimlarga asоslangan taqdirdagina, o’quvchilar mutlоq balandlik. оb-havоning asоsiy elementlari - havо harоrati atmоsfera bоsimi va havо namligini hisоblash, havоning suv bug’lariga to’yinishi kabi tushunchalarni оsоn o’zlashtirib оladi.
5. Geоgrafiya ta`limida matematik fоrmulalardan fоydalanish o`quvchilarning fikrlash qоbiliyatlarini kengaytiradi.
6. Matematik hisоblashlar aniq echimlarni keltirib chiqarishi sababli o`quvchilarning tabiiy geоgrafik jarayonlar yoki vоqea-hоdisalar haqida aniq mushоhada yuritish qоbiliyatlarini ta`minlaydi.
Xulоsa qilib aytganda, geоgrafiya ta`limida fanlararо bоg`lanishlarni e`tibоrga оlish o`zining eng yaxshi samarasini beradi.