«mashinasozlik texnologiyaSI» kafedrasi «mashinasozlikda innovatsion texnologiyalar» fanidan tajriba ishlarini bajarish bo’yicha uslubiy ko’rsatma

7.1- rasm. Vertikal -frezalash dastgoxi shpindelini temperaturadan o’zgarishini o’lchash sxemasi.
1-sirt opravka; 2- indikator.

l, mm
SHpindelni o’zaishi
	Ish vaqti									t,daq

7.2- rasm. Vertikal-frezalash dastg’ohi shpindelining issiqlik deformatsiyasi qiymatini ish vaqtiga bog’liqlik egri chiziqlarini qo’rish uchun koordinata tizimi
3.ISHNI BAJARISH TARTIBI
Ishni bajarishdan oldin xavfsizlik texnikasi va berilgan mavzuning nazariy savollari bo’yicha o’qituvchi nazoratidan o’tish kerak. SHundan so’ng ishning eksperimental qismini bajarish uchun ruxsat olinadi.
3.1. Vertikal- frezalash dastgoxi shpindeliga sirt opravkasini o’rnatilsin va qatirilsin.
3.2. SHpindel o’qini issiqlik deformatsiyasini o’lchash uchun dastgox stoliga indikator ustunini shunday o’rnatish kerakki indikatorni o’lchov uchi opravkani sirtini markaziga tegib tursin.Indikatorga boshlang’ichtaranglik berish(0.1-0.2mm) kerak va uni shkalasini nolga keltirib qo’yish kerak.
3.3.SHpindelni aylanish chastotasini 1120 ayl/daq ga moslab dastgoxni sozlash kerak.Dastgoxni yurgizish va jadvalda ko’rsatilgan ma’lum vaqt oraliqlarida shpindelni temperaturasini va issiqlik deformatsiyalanish kattaligini o’lchab boriladi.
O’lchash natijalarini jadvalga yozib borilada.
7.1 jadval.
Vertikal – frezalash dastgoxini issqlikdan deformatsiyalanishini kattaligini va temperaturasini malum bir vaqt oraliqlarida o’lchash natijalari

O’lchanayotgan qiymat	Dastgohni ish vaqti, daq
	0	2	5	15
SHpindelning issiqlik deformatsiyalari, mkm
SHpindelning temperaturasi, ^oS

3.4.Dastgox to’xtatilgandan kegin unisovishi davrida issiqlikdan deformatsiyalanishini o’zgarishini 7.2-jadvalda ko’rsatilgan vaqtlar oradig’ida aniqlash va olingan natijalarni 7.2-jadvalga kiritish.
14 - LABORATORIYa MASHG’ULOTI
REDUKTORNI YIG’ISH SXEMASINI TUZISH
1.UMUMIY MA’LUMOTLAR

1.1. Ishdan maqsad.

Reduktorni yig’ish jarayoni bilan tanishish.
1.2. Kerakli jixozlar va asboblar.
1. Bir pog’onali reduktor.
2. SHtangentsirkulь (bo’linish qiymati 0,1 mm).
3. Yig’ish jarayonini bajarish uchun asboblar to’plami.
4. Reduktorning yig’ma chizmasi.
2. ISHI BAJARISH UCHUN KERAKLI MA’LUMOTLAR
VA KO’RSATMALAR

Mashina va mexanizmlarni yig’ish texnologik jarayoni, texnik talablarga to’lasicha javob beruvchi tayyor buyumlarni olish maqsadida, muayyan bir ketma-ketlikda detallarni biriktirish bo’yicha operatsiyalarning yig’indisini namoyon etadi.

Xar qanday yig’ilayotgan mashinaning birlamchi elementi bo’lib detalь xisoblanadi. Xech qanday birikmasi bo’lmagan mashinaning qismi detalь deb yuritiladi.
Mashinaning boshqa elementlaridan alohida mustaqil ravishda yig’ilgan mashinaning tashkil etuvchi qismiga uzel deyiladi. Ular bir-birlari bilan birikuvchi detallar, payvandlash yoki boshqa biriktirish turlari orqali bog’langan bir qancha detallar yoki bir qancha oddiy poduzellardan tuzilgan bo’lishi mumkin.
Yig’ish jarayoni boshlanishining asosiy elementi baza uzeli yoki baza detali deyiladi. Baza detali unga boshqa birikadigan detallar yoki uzellar xolatini aniqlaydi.
Zamonaviy mashinasozlikda yig’ish uzelli va umumiy yig’ishga bo’linadi. Uzelli yig’ish deyilganda gruppali va gruppacha yig’ish ketma-ketligi, umumiy yig’ishda esa maxsulotni tayyor kurinishga yig’ib keltirishga tushuniladi. Uzelli va umumiy yig’ish texnologik sxemalar odatda aloxida tuziladi. Ularda uzel va buyumlarni butunicha komplektlash ketma-ketligi keltiriladi. Bunday yig’ishlar yig’ish chizmalari asosida o’tkaziladi.

Xar bir uzel uchun yig’ish texnologik jarayonining operatsion kartalarini to’ldirishdan tashqari, shuningdek yig’ish sxemasi xam tuziladi. Detal belgilari yig’ish sxemasida to’g’ri to’rt burchaklar bilan belgilanadi. Ularning yuqori qismida detalь yoki uzelning nomi, pastki qismida esa ularning miqdori yoki holat raqami ko’rsatiladi. Yig’ish sxemasida baza detali to’g’ri to’rt burchakdan boshlanib, to’g’ri chiziq bilan davom etadi. Bu chiziqqa yig’ish ketma-ketligi mos ravishda yig’ilayotgan detallarning to’rt burchaklari qo’shiladi. Yig’ish sxemasi yig’ilgan uzelni (yoki yig’ilgan buyum) ifodalovchi to’g’ri to’rt burchak bilan tugallanadi. Kerakli paytlarda detalь to’g’ri to’rt burchaklarini yig’ish chizig’i bilan biriktiruvchi chiziqlarda qo’shimcha texnik ko’rsatmalar tushiriladi. Misol o’ralsin, presslansin, muvozanatlansin, parmalansin, razverkalansin, birgalikda shiftlansin, kompensator moslansin va boshqalar (9.1-rasm).

Mashina detallari uzellarining va mexanizmlarining o’zaro joylashishi va aniqligi saqlanishi kerak. Yig’ish aniqligi kompensatorsiz va turli xil turdagi kompensatorlar yordamida bajarilishi mumkin. Kompensatorsiz detalni yig’ishda asosiy yuzalar qo’shimcha moslashlar va zo’rlashlarsiz o’sha xolatiga joylashtiriladi. Bunga detal o’lchamlari dopusklariga yuqori talalablar qo’yilganligi tufayli erishiladi.
Kompensatorlarni qo’llash bilan ishlov berilgan detalning mexanik ishlov berishga dopusklar keng chegarada bo’lishi mumkin. Bu esa detallarni tayyorlash tannarxini pasaytiradi.

9.1-rasm.CHervyakli g’ildirak uzelini yig’ish sxemasi

Mashina detallari uzellarining va mexanizmlarining o’zaro joylashishi va aniqligi saqlanishi kerak. Yig’ish aniqligi kompensatorsiz va turli xil turdagi kompensatorlar yordamida bajarilishi mumkin. Kompensatorsiz detalni yig’ishda asosiy yuzalar qo’shimcha moslashlar va zo’rlashlarsiz o’sha xolatiga joylashtiriladi. Bunga detal o’lchamlari dopusklariga yuqori talalablar qo’yilganligi tufayli erishiladi.
Kompensatorlarni qo’llash bilan ishlov berilgan detalning mexanik ishlov berishga dopusklar keng chegarada bo’lishi mumkin. Bu esa detallarni tayyorlash tannarxini pasaytiradi.
8.2-rasm.CHervyakli reduktorning umumiy ko’rinishi.