Showozsoy (Ohangaron tumani) — sersuv bo’lsa ham tevarak atrofga zarar yetkazmasdan obi hayot bilan ta'minlab turadigan soy.
g’alvasoy (Bo’stonliq tumani) - shovqin-suron ko’tarib sharil-lab oqadigan soy.
Qorabov (Ohangaron tumani) — «qora urug’i vakillari yashay-digan joy». Bov «urug’-qabila», «to'p» ma'nosida. Uchbov, Bo’stonbov, Qorabov degan qishloqlar bor. Bov asta-sekin bog’ shaklini olgan.
Tovoqsoy (Bo’stonliq tumani). Bu nomning kelib chiqishiga shak-lan ulkan tovoqni eslatadigan chuqurlikdagi buloqdan chiqadigan suv sabab Baxmal tumanida Tovoqbuloq degan buloq bor.
Bo’stonliq tumanidagi bir soy ruscha xaritalarda Navalisay deb yozilgan. To’g’risi Novalisoy bo’lishi kerak. Nov yoki nova yog’och-taxtadan ishlangan sun'iy ariq, jarlik yoki soylik ustidan o’tkazilgan tarnov ma'nosini anglatadi.
Bu misollar ham yer-suvlarga nom berishda xalqdan o’rganish kerakligini ko’rsatadi.
Joy nomlari tarkibida uchraydigan ayrim so’zlar. Obiqashqa (Bo’stonfiq tumani), Qashqasoy (Ohangaron tumani) gidronimlari tapkibida uchraydigan qashqa atamasi suv nomlari safida «zilol tog’
suvi» (ko’k qashqa suv) ma'nosini bildiradi. Beshto’r, Qizilto’r (Bo’stonliq tumani) gidronimlari tarkibidagi to’r atamasi qo’shimchasi qirg’izchada «baland tog’ yaylovi’ demakdir («uyning to'ri», «tog’ vodiysining to’ridagi yaylov»). Bo’stonliq tumanidagi Tunduksoy nomi tarkibidagi tunduk so’zi qirg’izchada «shimol», «shi-moliy» degan ma'noni anglatadi. Cheptoshsoy gidronimini olib qaray-digan bo’lsak, chep atamasi «g’ov», «to'siq», «qo'rg(on», qapchig’ay atamasi esa «tor dara» demakdir. Yana bir misol, tegirmon uchun tosh olingan joy Toshkeskan (soy) deb atalgan (Toshkeskansoy — Bo’stonliq tumani). Aytishlaricha, bu erda aholi qadimda qoyada tegirmon uchun mo’ljallangan toshlarning atrofi yumaloq qilib chu-qur o’ygan, o’rtasidan teshiklari ham ochgan. Aziz-avliyolarga chi-roq yoqib, iltijolar bilan duolar o’qilgan, so(ngra tegirmon tosh-larning ustiga o’tin yoqib ketishgan. Ertalab xabar olishsa, tegirmon toshlar tagidan ajralib ko’chib sayqatlashga tayyor bo’lib qolgan ekan. Aslida o’tin yoqilishi natijasida toshlar issiqdan kengaygan va sovuqdan torayib o’rnidan ko’chgan.
Viloyat gidronimlarida o’simlik nomlari anchagina uchraydi: Ar-papoyasoy (Bo’stonliq tumani), Yong’oqlisoy, Jilg’insoy (Ohanga-ron tumani), Jiydalisoy (Bekobod tumani), Zig’irak, Kandirsoy (Ohangaron turnani), Kovuidisoy, Olmaliqsoy (Ohangaron tuma-ni), Olmashoxsoy (Bo’stonliq tumani), Sariboshsoy (Bo’stonliq tumani), Teraklisoy (Ohangaron tumani), Shashirsoy (Bo’stonliq tumani).
Bu nomlarning ko’pchiligi tushunadi bo’lsa-da, ba'zi birlariga izoh berish o’rinli.
Jilg’insoy gidronimi tarkibidagiy7/g7« so’zi o’zbek tili shevalari-da, shuningdek, qozoq, qirg’iz tillarida ko’pincha cho’llarda zax suvli yerlarda o’sadigan yulg’un o’simligi nomidan olingan. Zig’irak (Zig’iraksoy) esa zig’irga o’xshagan o’t o’simlik. Saribosh sariq gul-laydigan o’simlik. Shashir katta yaproqli yirik o’t o’simlikni bildiradi. Bo’stonliq tumanida Badalsoy degan suv bor. Badal qirg’iz tilida «chakalakzor»; «butazor» degani.
Respublikamizda Qurusoy, Quruqsoy, Qursoy degan gidronim-lar bor. Quruqsoy — suvsiz soylik, suv oqmaydigan, yozda qaqrab yotadigan soylik {qursoy, qurusoy esa quruqsoyning fonetik variant-lari). Suvlisoy esa qishin-yozin suv oqib yotadigan soylikni anglatashi o’z nomidan ko’rinib turibdi.
Do'stlaringiz bilan baham: |