Маърузалар 1-маъруза фармацевтик биоэтиканинг тарихи ва замонавий ҳолати

Назорат қилиш учун саволлар:
1. Бозорда доривор моддаларни тарғиб қилишнинг ахлоқий мезонлари мазмуни ва асосий мақсади нима?
2. Ахборот воситаларининг ахлоқ мезонлари бўйича талаблари қандай?
3. Тиббий вакилнинг ахлоқий меёрлари қандай бўлиши керак?
4. Қандай дорилар ахлоқ мезонлари ва Европа Иттифоқи таснифи нуқтаи назаридан ортиқча ҳисоблаш мумкин емас?
5. Яхши дорихона амалийотининг асосий мақсади нима?
6. ЯДАнинг фармацевт фаолиятига бўлган талаблари қандай?
7. "Истеъмолчилар ҳуқуқларини ҳимоя қилиш тўғрисида" қонунининг ахлоқий жиҳати нимани англатади?
Назарий масалалар:
1. Бизнес ахлоқининг асосий тушунчалари. Етакчи этика.
2. Ахлоқий ме'ёрларни тадбиркорликни ривожлантиришга таъсири.
3. Ташкилотда ахлоқий меъёрлар ва бизнес маданиятини шакллантириш.


16- МАЪРУЗА
БИОЭТИКА ВА ТАДБИРКОРЛИК.
Тадбиркорлик ахлоқи узоқ вақт давомида ўрганиш объекти бўлди. Бизнес инсон фаолияти соҳаларидан бири сифатида баҳоланди. Ҳар доим тадбиркорликнинг асосий элементига - тадбиркорга, ўз бизнесини ташкил этадиган ахлоқий меъёрларга алоҳида эътибор берилди.
Ривожланган бозор муносабатларининг замонавий этик стандартлари:
• бизнес жараёнининг барча қатнашчилари учун шароитлар тенглиги;
Бугунги кунда бизнеснинг мақсади нафақат фойда ва иқтисодий ўсиш, балки доимий (доимий ва доимий) инқироз шароитида омон қолиш қобилиятидир.
Бизнес этика - ҳалоллик, очиқлик, ушбу сўзга содиқлик, амалдаги қонунларга, белгиланган қоидалар ва анъаналарга мувофиқ бозорда самарали ишлаш қобилиятига асосланган иш ахлоқи.
Бундан ташқари, иш ахлоқий қоидаларига риоя қилиш ҳам самарали ва фойдали бўлади, мижознинг садоқатини сақлаб қолишга ёрдам беради. Мутахассисларнинг фикрига кўра, эски ҳамкорларни янгиларини ёқишдан кўра 5 баробар камроқ сақлаш анча арзон. Бизнесда қоида мавжуд: ҳар доим ўз мижозларингиз ва ишчиларингизга ғамхўрлик қилинг ва бозор сизга ғамхўрлик қилади. Шу сабабли, кўпчилик ишбилармонлар компания ахлоқий ва маданиятини шакллантириш, ходимларининг тегишли малакасини ошириш учун пул, вақт ва куч сарфламайдилар.
Тадбиркорнинг профессионал обрўси жуда муҳимдир. Бундай обрўга эришиш қийин. Тез-тез, бир нечта сабаб туфайли уни йўқотишингиз мумкин: чақирув ёки жавоб хатига жавоб бермаслик, сиз кутаётган факсни юборманг, ҳурматсизликни кўрсатинг. Нуфузга эга бўлиш ва нутқ маданияти, одоб-ахлоқ ва кийим-кечак, офиснинг ички қисми ва бошқалар учун жуда муҳимдир.
Ишбилармонлар, сиз билганингиздек, биринчи навбатда етакчи. Бозор шароитида тадбиркорлик фаолиятининг натижалари, асосан, тадбиркорнинг инсон материясида ишлаши сифатига боғлиқлиги ахлоқий омилларнинг алоҳида аҳамиятини белгилайди.
Бугунги кунда бундай бошқарув энг самарали, яъни иш кучи ва шахсий ходимларнинг ролини оширишга қаратилган. Бу ахлоқий ҳисобланади, чунки у ахлоқий меъёрларга асосланган, инсоний муносабатларнинг ривожланишига қаратилган бир қатор манфаатларга асосланган, унинг асослари маданият, эркинлик ва ташаббусдир.
Ҳар бир компаниянинг менежмент ахлоқи ва маданиятини акс эттирувчи ўз "фалсафаси" мавжуд. Агар бугунги кунда инсонга, унинг шахсий қадр-қимматига, ўз қадр-қимматини тан олишга, унинг салоҳиятидан максимал даражада фойдаланишга қаратилган бўлса, унда бундай бошқарув энг замонавий, ахлоқий ва ахлоқий жиҳатдан тўғри.
Жорий бозор шароитида одамлар самарали бошқарувга интилган тадбиркор қуйидаги омилларга асосланган этик талабларга жавоб бериши керак:
1. ўзларини назорат қилиш қобилияти;
2. шахсий мақсадлар аниқ;
3. шахсий ривожланишга доимий эътибор бериш;
Муаммоларни ҳал қилиш қобилияти;
5. ихтирочилик ва инновацион қобилият;
6. бошқаларга юқори таъсир;
7. замонавий бошқарув ёндашувларини билиш;
8. ходимларни бошқариш қобилияти;
Табибларни тайёрлаш ва ривожлантириш қобилияти;
Самарали ишчи гуруҳларни шакллантириш ва ривожлантириш.

Ушбу омиллар менежернинг ўз имкониятларини баҳолашига асос бўлади.

Ҳар қандай меҳнат жамоасининг маънавий ва ахлоқий саломатлиги, одатда, бошқарувнинг ахлоқий қоидалари билан таъминланади.
Сўнгги пайтларда маъмурий ахлоқий муаммоларни, бошқарувга жалб қилинган шахсларнинг ахлоқий меъёрлари ва тамойиллари масалаларига алоҳида эътибор берилди, бунинг натижасида этик ахлоқнинг бундай турлари пайдо бўлди.
Етакчи ахлоқи - одамлар билан мулоқот қилишнинг бир қатор қоидалари ва шакллари, бу сизнинг ҳурмат-эҳтиромларини ифода этиш имконини беради, етакчининг таъсисига ҳисса қўшади ва ўзаро ҳамжиҳатлик муҳитини, бир-бири билан яхши муносабатларни ўрнатади.
Менеджер ва ходимлар ўртасидаги муносабатларда очиқлик ва алоқа эркинлиги бўлиши керак, шунинг учун пастки менежер билан учрашувлардан қочмасдан, у билан фикр алмашишни истаган ташкилотнинг раҳбариятига алоқадорлигини сезган. Ўз навбатида, кичкинтойларга қарашни бошлаш керак эмас, лекин энди ўзларининг бўйсунувчиларига ишонмасликлари, уларнинг ташаббусларини рағбатлантиришлари керак.
Етакчи этика тамойилларидан бири - энг муваффақиятли ишчиларнинг адолатли ҳақи, нормал меҳнат шароитларини яратиш ва ходимларнинг касбий ўсиши. Одамлар билан ишлаш санъати - бу раҳбарнинг муҳим шарти ва масъулияти.
Ахлоқий меъёрларнинг ривожланишга таъсири кураш Улар орасида: саноат жосуслик, рақобатдош фирманинг ходимларини пора бериш ва жалб қилиш, яширин маълумотни олиш учун ёлғон музокаралар ва ҳ.к.
Рақобат муносабатларидаги ахлоқий стандартлар доминант бозор ҳолатини суиистеъмол қилиш ва монополистик нархларни белгилашга, дампинг нархларини жорий этишга, бозорларни тақсимлашга ва рақобатчиларнинг камситилишига қаратилган битимлар тузишни тақиқлайди.
Тармоқли тадбиркорлар учун ахлоқий мезонлар кўп, лекин ҳалоллик ва бизнес алоқаларининг яхлитлиги алоҳида ўрин тутади. Бозор муносабатлари шериклар ўртасида ишончга, ўзларига ва бошқаларга бўлган талабнинг ортиши, вазифа туйғусига асосланган. Тадбиркорга уларга берилган сўз қонундир. Қўшма Штатлар ва Японияда мултимиллион долларлик битимлар телефон орқали амалга оширилади ва уларнинг ишончлилигига ҳеч ким шубҳа қилмайди. Иш ахлоқини баҳолашнинг энг муҳим мезони шерикларнинг алоқаларни давом эттиришга бўлган ўзаро хоҳишидир.
Илгари республикада ва Ҳамдўстликнинг бошқа мамлакатларида шаклланган тадбиркорлик, иқтисодий, ижтимоий-ҳуқуқий ва ахлоқий хусусиятларида ривожланган бозор иқтисодиётига эга бўлган мамлакатларга нисбатан ривожланган, бу эрда маданиятли бозор нормалари ва қоидалари ўрнатилган. Бу қуйидаги элементларнинг мавжудлиги билан боғлиқ:
• Кўп йиллар давомида тадбиркорликка бўлган эҳтиёжни инкор этиш, шунингдек, меҳнат хатти-ҳаракатларининг белгиланган меъёрлари бозорга қарши йўналтирилганлиги билан боғлиқ бўлган психологик тўсиқлар;
Истеъмол товарлари етишмаслиги;
• қонуний ноаниқлик, қонунларга риоя қилмаслик, тижорат фаолияти учун қонуний шарт-шароитларни ўзгартирмаслик;
• маъмурий тўсиқлар, жумладан, порахўрлик ва коррупция;
• миллатчиликнинг ўсиши;
• тадбиркорликдаги иқтисодий барқарорлиги.
Ғарб дунёсида белгиланган стандартларга мувофиқ, маданиятли тадбиркорликнинг мезонлари қуйидагилардир:
• бизнес алоқаларида ҳалоллик ва адолатлилик;
• ишбилармонларнинг ахлоқий ва маънавий қадриятларини мустаҳкамлашга ҳисса қўшадиган васвасага қарши туриш, фирибгарлик ва бошқаларни олдини олади;
• ҳар қандай восита билан максимал фойдани қўлга киритиш эмас, балки бизнесни бошқа бировнинг ҳисобидан ноҳақ бўлмаган даромад олиш йўли билан амалга ошириш эмас, балки эҳтиёжларни қондириш;
• одамларга яхшилик қилишни ва айни пайтда ўз зарарига фойдаланиш учун уларга бирор сабабни бермаслик истаги;
• ходимларнинг, мижозларнинг, ҳамкорларнинг, рақобатчиларнинг адолатли муносабати.
Ахлоқий меъёрлар бўйича бизнес муваффақиятли, маҳаллий ва хорижий экспертларнинг айрим тавсияларига мувофиқ бўлишига ёрдам беради:
• одатий ривожланиш: ўзингизнинг ишингиз учун манфаатлар нуқтаи назаридан эмас, балки ахлоқий меъёрларга ҳурмат билан қарашингизни кўриб чиқинг;
• ваъдаларни ўз вақтида бажаринг, агар қила олмасангиз, янги атамани белгиланг ва сўзингизни сақланг;
• таклиф қилинган ғояларга диққатли ва холисона мурожаат қилинг, шубҳали таклифларни холисона рад этинг;
• Ўзингизни ишончли деб билишдан сақланинг.
• тадбиркорни унинг чалкашлиги туфайли энг кўп бузилган;
• Сизнинг манзилингиз доимо мақбул бўлмаслигини, бошқа фикрларни ҳисобга олишни унутманг;
• таҳдидисиз ҳеч қандай қобилиятсиз, слип, маънавий зарарни қолдирмасдан қолдирманг;
• одамлар билан мулоқот қилишда нимани ифодаламаётганини тушунишга ҳаракат қилинг;
• инсон камчиликларига сабр-тоқатли бўлинг;
• Инсонни ҳатто хоҳламасдан ҳақорат қилиш мумкинлигини унутманг;
• Суҳбатдаги бошқаларнинг эътиборсизлигини кўрсатадиган мағрур, тоифадаги товушлардан қочинг;
• инсонни хўрлашдан кўра оғриқли нарса йўқ; Зулм қилманг.
Ташкилотда ахлоқий меъёрлар ва бизнес маданиятини шакллантириш
Муваффақиятли бизнесга интилиш корхоналарни ходимларнинг ахлоқий хатти-ҳаракатларини ва маъмуриятни такомиллаштириш учун турли чораларни кўришга ундайди. Бундай чора-тадбирлар қуйидагилардан иборат: этик стандартларни ишлаб чиқиш, ахлоқий кенгашларни тузиш, ижтимоий текширувларни ўтказиш ва ахлоқий хатти-ҳаракатларни ўргатиш.
Ахлоқий меъёрлар ташкилотнинг фикрига кўра, унинг ходимларига риоя қилишлари шарт бўлган умумий қадриятлар ва ахлоқ қоидалари тизимини тавсифлайди. Ахлоқий стандартлар ташкилотнинг мақсадларини акс эттиради ва ташкилот доирасида ва ташқи муҳитга нисбатан одатий ахлоқий муҳитни яратишга ҳисса қўшади.
Кўпгина фирма ва компаниялар ўз ходимларининг ахлоқий кодексларига ишлаб чиқилган стандартларни камайтиради. Аммо улар юқори ахлоқий меъёрлар тадбиркорлик субъектлари учун юқори даромадни таъминлайдиган ҳақиқатдан келиб чиқади; ходимлар, етказиб берувчилар, мижозлар, шериклар ҳалол ва адолатли муносабатда бўлиш янада барқарор, узоқ муддатли ва самарасиз фаолият олиб боради.
Бошқа томондан, тақиқланган ахлоқий меъёрлар: пора, товламачилик, манфаатдор томонларга совғалар, фирибгарлик, конфиденциал суҳбатда олинган ахборотдан фойдаланиш, компаниянинг манфаатларида ноқонуний хатти-ҳаракатлар ва бошқалар.