Маърузалар 1-маъруза фармацевтик биоэтиканинг тарихи ва замонавий ҳолати

Талаба билимини текшириш учун саволлар
1. Ўзбекистон Республикаси Соғлиқни сақлаш вазирлиги қошидаги Биоэтика қўмитаси ўз фаолиятида қайси ҳужжатларга амал қилади?
2. Ибн Сино Халқаро жамғармаси қошида ўзбекистон Республикасининг Биоэтика бўйича Миллий қўмитаси нима мақсадда тузилган?
3. Фармацевтик биоэтика муаммоларини ҳал қилишда илмий исботловчи тиббиёт (ИИТ) қандай рол ўйнайди?
4. Янги, илгари қўлланилмаган дориларни клиник синовдан ўтказиш этикаси?
5 Биринчи Кокран маркази қаерда ва қачон очилган?
6 Кокран ҳамкорлигининг асосий вазифаси?
7. ИИТ тарқалишининг асосий сабаблари?
8. ИИТ ахлоқий жиҳати аҳамиятининг долзарблиги?
9. Хабардорликка асосланган розилик олишнинг зарурияти?
14-маъруза


Клиник синовларни ўтказиш этик тамойиллари, меъёрлари

15- маъруза


ФАРМАЦЕВТИК ТОВАРЛАРНИ ИСТЕЪМОЛЧИГА ЕТКАЗИБ БЕРИШ ТИЗИМИДАГИ БИОЭТИКАНИНГ АСОСИЙ МУАММОЛАРИ.


Жаҳон соғлиқни сақласш ташкилотининг бозорга йўналтириш этика критериялари. Критериялар мақсади. Уларнинг қўлланилиши.
Дори воситаларини бозорга олиб кирилиши.Шифоколар ва ахоли ўртасида дори воситаларини реклама қилиш. Дори воситаларини бозорга жалб қилишда тиббиёт вакилларининг роли. Симпозиум ва бошқа илмий йиғилишлар бозорга дори воситаларини олиб қириш усули сифатида.
Постмаркетинг тадқиқотлар. Изоҳлар, қўшимчалар ва брошураларда жойлаштирилган ма'лумотларга қўйиладиган талаблар. Упаковкалаш ва этикеткалаш. Дунё амалиётида ўз-ўзини даволашда рецептсиз дори воситалар фойдаланиш.. Яхши дорихона амалиёти.
Дори препаратларни бозорга йўналтириш этикаси.
Дастурни қўллаш соҳаси ахлоқий мезонлари 1988 йил 13 майда Жаҳон соғлиқни сақлаш ташкилоти (ЖСС) томонидан қабул қилинган 41.17-сонли резолюциясида келтирилган. Фармацевтик бозоридаги иштирокчиларнинг дори воситаларни тарғиб қилишида ахлоқий асосни яратишга мўлжалланган.
Ахлоқий мезонларнинг мақсади оқилона фойдаланиш орқали соғлиқни сақлаш хизматларини жорий этишда кўмак ва ёрдам кўрсатишдан иборат.
Ушбу мезонлар ҳукуматлар таълим, илм-фан ва технология, қонунчилик, хусусан, аҳолининг даволаш анъаналари ва тизимнинг ривожланиш даражасини ҳисобга олган ҳолда, сиёсий, маданий ва ижтимоий шароитларга мос миллий тизимларга мослашиши мумкин бўлган ахлоқий стандартларнинг умумий тамойилларини акс эттиради умуман соғлиқни сақлаш.
Бозорда тарғиб қилиш билан боғлиқ фаолиятнинг барча соҳаларида ахлоқ кодексини ишлаб чиқишда ҳисобга олиш тавсия этилади.
Бироқ, тавсия этилган мезонлар қонуний мажбуриятлар эмас. Ҳукуматлар, агар зарур бўлса, ушбу мезонларга асосан қонунлар ва бошқа ҳуқуқий ҳужжатлар қабул қилиши мумкин.
Муайян ташкилотлар ушбу мезонларга асосланган ўзларининг норасмий қоидалари қабул қилиниши мумкин.
Ахлоқий мезонларга рецепт ва рецептсиз дори-дармонларга, шунингдек анъанавий тиббиётга ва препарат сифатида тартибга солинадиган бошқа маҳсулотларга нисбатан қўлланилади.
Дори воситалари бозорини ривожлантириш. Шифокорлар ва жамоатчилик орасида реклама воситалари.
«Бозорга кўтарилиш» атамаси тиббиёт маҳсулотларини рецептларсиз, фойдаланиши ва ёки сотиб олишни рағбатлантириш учун етказиб берувчи фирмалар томонидан амалга ошириладиган барча ахборот ва реклама фаолиятига нисбатан қўлланилади.
Айни пайтда бу мамлакатда расман сотишга рухсат берилган дорилар бозорга фаол равишда жалб қилиниши мумкин.
Бозорни илгари суриш миллий соғлиқни сақлаш сиёсати ва миллий қонунчиликка, шунингдек, агар мавжуд бўлса, ихтиёрий қоидалар қоидаларига мувофиқ амалга оширилиши керак.
Барча ахборот ва реклама материаллари тўғри, ишончли, ўз вақтида ва тўғри бажарилиши керак.Илмий маълумотлар ва бу маълумотни олиш ҳуқуқига эга бўлган шахсларга берилиши керак.Бозор тараққиёти қисқа муддатли баҳслар учун амалга оширилмайди, шу билан бирга, илмий тадқиқот ва соғлиқни сақлаш бўйича таълим бу мақсадда қўлланилмайди.Дори воситаларини рағбатлантириш учун ахборот тарқатишнинг энг кенг тарқалган усулларидан бири реклама. ЖСС мезонларига кўра, реклама хабарининг мазмуни ахборотни олувчига қаратилиши керак.
Шундай қилиб, соғлиқни сақлаш соҳасидаги шифокорлар ва бошқа ходимлар учун рекламалар, муайян тиббий маҳсулотнинг расман тасдиқланган ҳужжатларида келтирилган илмий маълумотларга тўлиқ мос келадиган формулалардан иборат бўлиши керак.Рағбатлантирувчи материалларни тайёрлашда қуйидаги маълумотларнинг мажбурий киритилишини кўзда тутадиган ахборот материаллари тақдим этиш намунасига риоя қилиш тавсия этилади:
• ҳар бир фаол таркибий қисмга нисбатан халқаро норезидент номини ёки унинг мавжуд бўлмаса умумий номидир;
• препаратнинг оригинал номи;
• фаол фаол моддалар таркибини кўрсатадиган доза шакл;
• терапевтик белгилар;
• дозалаш тартиби;
• ножўя таъсири;
• қарши кўрсатмалар, махсус кўрсатмалар (чоралар ва огоҳлантиришлар);
• асосий дори воситалари;
• ишлаб чиқарувчи ёки дори тарқатувчисининг номи ва манзили;
• илмий адабийотлар билан боғланиш (зарур ҳолларда).
Реклама фақат дори ҳақида ишончли маълумот асосида амалга оширилиши керак. Реклама хабарида келтирилган маълумот профессионал бўлмаган тилда ифодаланиши ва қўрқув ва хавотирга сабаб бўладиган тилни ўз ичига олмайди.Кенг маълумотли аудитория учун дори воситаларининг реклама қилинишига қуйидаги маълумотларни тақдим қилин тавсия этилади:
• халқаро норезидент номлари ёхуд унинг ёқлигида ҳар бир фаол таркибий қисмнинг умумий номи;
• препаратнинг оригинал номи;
• фойдаланш учун асосий кўрсаткичлар;
• қўллаш мумкин бўлмаган холарда;
• махсус кўрсатмалар;
• асосий дори воситалари;
• ишлаб чиқарувчининг номи ёки манзили ва дори дистрибутори.
Бундан ташқари, истеъмолчиларга нарх тўғрисида аниқ маълумот беришлари керак.Тиббий ходимларнинг бозорга тарғиб қилиш бўйича фаолийати
Бозорга дори-дармонларни етказиш бўйича муваффақиятли ишлар асосан тиббий вакилларнинг касбийлигига боғлиқ. Фармацевтика маҳсулотларини юқори даражада тақдим этиш учун тиббий вакиллари тиббий таълим олишлари ва тегишли таълим олишлари керак, бу масъулият иш берувчилар томонидан қопланади. Бундай тренингга ЖССТ мезонларини ҳисобга олган ҳолда хулқ-атворнинг ахлоқий жиҳатлари бўйича брифинг киритилиши керак. Тиббий вакиллар исте'мол қилувчиларга ва фармацевтика ходимларига расмий маълумот манбаларига асосланган ҳолда, улар муҳокама қилаётган ҳар бир маҳсулот ҳақида тўлиқ ва холис маълумот беришлари керак. Тиббий вакиллар шифокорлар, дорихона ходимларига компания дори-дармонлари билан боғлиқ бўлган қарорлар устидан таъсир ўтказиш учун "рағбатлантирувчи" таклиф этмаслиги керак.
Ўз навбатида, рецидивлар ва фармацевтика ходимлари бундай шароитларни илгари сурмасликлари ва моддий ёки бошқа ҳақ олишлари керак.
Тиббий ходимлар, одатда, уларнинг талабларига биноан рецептловчи дори-дармонларнинг кам сонли бепул намуналарини тақдим етиши мумкин, аммо ахлоқ нуқтаи назаридан бу қабул қилиниши мумкин эмас.
Турли мамлакатларда рецепт қўйилмаган дориларни аҳолига тарқатиш амалиёти ўзгариб туради. Баъзи мамлакатларда бу рухсат берилади, лекин у фақат витамин ва баъзи мустаҳкамловчи дориларга тегишли, бошқаларида эса бундай эмас.
Шу билан бирга, доривор препаратларини бозорга олиб чиқишда аҳолини тарқатиш амалиётидан муайян аҳолини даволаш учун тиббий муассасаларга ОИТ дори воситаларининг бепул намуналарини тақдим этиш амалиётини ажратиш керак. Иккинчиси имкон қадар чекланган бўлиши керак.Симпозиумлар ва бошқа илмий учрашувлар, бозорга доривор препаратларни тарғиб қилиш учун восита сифатида
Симпозиум доривор препаратлар ҳақида маълумот тарқатишда фойдалидир. Симпозиум ва учрашувларнинг асосий вазифаси, тақдим этилган маълумотларнинг объектив илмий мазмунини таъминлашдан иборат.
Бундай илмий тадбирларни ўтказиш учун ахлоқий меъёрларга риоя қилиш учун ишлаб чиқарувчи ва етказиб берувчиларнинг молиявий кўмаги олдиндан ёзиб олиниши ва ташкилий материалларда ҳужжатлаштирилиши керак. Симпозиумда иштирок этиш учун индивидуал амалиётчиларни жалб қилишнинг ҳар қандай усули дортвор препаратларни бозорга олиб чиқишга ёрдам бериш бўйича ҳеч қандай мажбуритга боғлиқ эмас.