Маърузачи: Физика ўқитувчиси Дусмуратов Мансур Байсоатович

Izotermik jarayon uchun.
9.4-rasm
Demak, izotermik jarayonda bajarilgan ish rasmdagi grafik bilan chegaralangan giperbola yuziga teng bo‘lar ekan.
II.
Puasson tenglamasi. Adiabatik jarayonda bajarilgan ish.
Adiabatik jarayonda gazning uchala parametri ham o‘zgaradi. Holat tenglamasidan olingan differensialga ko‘ra parametralar orasidagi bog‘lanish quyidagicha bo‘ladi:
Aynan adiabatik jarayonda gazning bajargan ishi
Hosil bo‘lgan tenglikni iT ga bo‘lib, ekanini hisobga olib, quyidagini hosil qilamiz:
Bu yerdan adiabatik ko‘rsatkich
va
ekanini hisobga olib, quyidagiga ega bo‘lamiz.
Integrallash natijasi quyidagiga olib keladi.
Bu formulada bosimning o‘rniga ifodani qo‘ysak, hajm va
temperatura orasidagi bog‘lanishga ega bo‘lamiz.
Ideal-gaz holat tenglamasidan foydalanib, temperaturaning o‘rniga ni qo‘ysak, bosim va hajm orasidagi bog‘lanishga ega bo‘lamiz.
Adiabatik jarayon uchun siqarilgan bog‘laishlarni politropik jarayon uchun ham keltirib chiqarish mumkin.
9.5-rasm
Bu yerdan
bo‘ladi yoki
Demak, adiabatik jarayonda bajarilgan ish rasmdagi grafik bilan chegaralangan figura yuziga teng bo‘ladi.
Bu yerda: γ – Puasson koeffitsienti bo‘lib, ideal gaz uchun
III. Politropik jarayon. Gazni bo‘shliqda kengayishi. Tutli jarayonlarda P=P(V) grafiklari.
Politropik jarayon PV n=const qonuniga bo‘ysunadi.
Demak, politropik jarayonda bajarilgan ish rasmdagi grafik bilan chegaralangan figura yuziga teng bo‘ladi.
Bu yerda: n – politropik ko‘rsatkich bo‘lib, tabbiy sharoitda issiqlik masinalarida uning qiymati 1 oraliqda bo‘ladi.
Politropik jarayonda PV n=const qonuniyat asosiy rol o‘ynaydi. Politropik jarayon barcha izojarayonlarni o‘z ichiga qamrab yuboradi. Bu yerda n – politropik ko‘rsatkich deyilib, u -∞ oraliqda o‘zgarish mumkin. Agar n=0 bo‘lganda izobarik jarayon, n=1 bo‘lganda izotermik jarayon, n=γ bo‘lganda adiabatik jarayon, n=-∞ bo‘lganda esa izoxorik jarayon kechayotgan bo‘ladi.
Lekin tabiiy sharoitlarda issiqlik mashinalarida 1 oralig‘ida bo‘ladi va P=P(V) grafikda politropa chizig‘i izoterma va adiabata chiziqlari oralig‘ida yotadi (9.7-rasm).
Dastlab bir xil P1, V1, T1 parametrlarga ega bo‘lgan beshta bir xil slindrlardagi ideal gazlar uchun kechadigan izojarayonlarda P=P(V) grafik rasmda tasvirlangan.
Rasmdan ko‘rinib turibdiki izojarayonlarda bajarilgan ishlar quyidagicha bo‘lar ekan.
9.7-rasm