Ma’ruza “Umumiy gidrologiya va iqlimshunoslik” faniga kirish Reja

12.3-rasm. O’rta Osiyo ko’llarida suv sathining yil davomida o’zgarishi
(A.M.Nikitin ma’lumotlari).
k – ko’llarda o’rtacha oylik suv sathlari tebranishi amplitudasi
a – tog’ ko’llari: 1 - Sarez, 2 - Azorchashma, 3 - Yashilko’l, 4 - Issiqko’l;
b – tekislik ko’llari: 1 - Yasg’a, 2 - Gulikovsk, 3 - Sudoche, 4 - Biyliko’l.

Yutilgan quyosh radiatsiyasining chuqurlik bo’yicha taqsimlanishi ko’ldagi suvning termik xususiyatlari va suv massalarining harakati bilan bog’liq.

Ko’llarda issiqlik rejimining chuqurlik bo’yicha o’zgarishini o’rganishda quyida tavsiflangan tushunchalardan foydalaniladi.
Teskari harorat stratifikatsiyasi - kuz va qishda kuzatiladi, harorat chuqurlik bo’yicha orta boradi (12.4 - rasm).
Mezotermiya - 0,50-0,75 m chuqurlikdagi eng yuqori harorat. Bahorda muz ustidagi qor erib tugagach, issiqlik dastlab muz qoplamiga, undan esa pastga o’tadi. Muz bilan qoplangani uchun suv massalari harakati kichik, shamol ta’siri yo’q bo’ladi.
Demak, ma’lum chuqurlikda haroratning yuqori bo’lishi, ya’ni mezotermiya hodisasi muzdan o’tgan quyosh radiatsiyasining bir qismi hisobiga kuzatiladi.
Dixotermiya - ma’lum chuqurlikdagi eng kichik harorat. Bu holat teskari harorat stratifikatsiyasi sharoitida yengil shamol esib, Quyosh chiqib turganda kuzatiladi.
Gomotermiya - bahorda suv massalarining kuchli aralashishi natijasida harorat chuqurlik bo’yicha bir xil qiymatda bo’ladigan holat.
To’g’ri harorat stratifikatsiyasi - chuqurlik bo’yicha harorat kamayib boradi. Bu holat ko’pincha yozda kuzatiladi.
Ko’lning suv yuzasi harorati gorizontal yo’nalishda ham turli qiymatlarda kuzatiladi. Bu o’zgarish ko’l qirg’oq chizig’ining shakliga, ko’l tubi va ko’lni o’rab turgan joyning relefiga bog’liq. Ko’lning suv yuzasida yoki ma’lum chuqurlikdagi qatlamda bir xil haroratli nuqtalarni tutashtirish natijasida izotermalar hosil bo’ladi.