Ma’ruza Suvda hamda quruqlikda yashovchilar (Amphibia) sinfi. Reja

1. Haqiqiy salamandralar (Salamandridae) oilasi vakillarining shakli kaltakesaklarnikiga uxshash, dumi uzun doyra shaklida, ikki juft oyoklari yaxshi rivojlangan. Uruglanishi kchki. Lichinkalari tashki jabralar bilan nafas oladi, voyaga yetganlarida jabra bulmaydiular upka va terisi orkali nafas oladi. Umurtkalari opistotsel tipda, pastki va yukorigi jaglarida tishlari bor, kovoklari yaxshi rivojlangan. Xakikiy salamandr al ar oilasining 40 ga yakin turlari bor, tipik vakillariga tritonlar (Tritums) va salamandr al ar (Salamandra) kiradi. Tritonlar Yevropada, Kavkazda, Sibirda, ba’zan Urta Osiyoda x,am tarkalgan. Oddiy va tarokli tritonlar yezda turib kolgan yoki sekin okadigan ichi usimliklar bilan koplangan suvlarda uchraydi. Ular suvda urchiydi, lichinkalik davri xam suvda rivojlanadi, Tritonlar uz tuxumlarini suv ostidagi usimlik ildizi ostiga yoki tosh ostiga, yer yoriklariga kuyadi, Yoz oxirida tritonlar suvdan tashkariga chikib daraxtlarning tanasi ostita, toshlar ostiga, yer yoriklariga, barglarning ostiga kirib kishlab chikadi. Bax;or kelishi bilan xali ba’zi joylarda kor bulsa xam ular yana suvda yashashga utadi. Xayvonlar ozigi bilan oziklanadi, Xakikiy salamandralarning bir necha turlari Urta va Janubiy Yevropada, Garbiy Kavkazning garbida, Kichik Osiyoda va Shimoliy Afrikada tarkalgan. Salamandraning terisida deglar buladi. MDX da asosan ola salamandra uchraydi. Ola salamandra kunduzi daraxt ildizlari ostida yashirinib yotadi, kechasi faol buladi. Xolli salamandralar asosan Yevropa, Shimoliy Afrika va Kichik Osiyoda namli korongu urmonlarda yashaydi. Ular kunduzi daraxtlarning ildizi tagida, toshlar tagida va xar xil inlarda yotadi, kechasi faol, ba’zan yomgirdan keyin kunduz kunlari x&m inlaridan tashkariga chikadi. Salamandralar tritonlarga nisbatan suvda kam yashaydi. Uruglanishi kupincha kuruklikda boradi. Erkak va urgochilari yakinlashib kloakalar orkali erkagining spermatoforasi urgochisining jinsiy yuliga utadi. Ba’zi salamandr al arda otalanish suvda *am kechada Xolli salamandralar odatda jabra bilan nafas oluvchi lichinkalar tugadi, bunda metamorfoz suvda utadi. Kuruklikda yashaydigan dumli amfibiyalar suvda yashavdiganlariga nisbatan gavdasi kalta, lekin ularning oyoklari uzun va kuchlidir. Bularga misol kilib chin kurukda yashaydigan Janubiy Yevropa salamandralari va Markaziy Amerika salamandralarini olish mumkin. Ular xuddi kaltakesaklarga uxshab tez yuguradi, daraxtlarga tez chikadi va sakraydi. Ularning tili bakalarnikiga uxshash uzun buladi.