Ma’ruza matni

 
 
Talabalarni faollashtirish uchun savollar 
1. Maktabgacha ta`lim tizimi deganda nimani tushunasiz? 
2. Boshqaruv tizimi, boshqaruv uslublari deganda nimalarni tushunasiz? 
3. Siz nima deb o`ylaysiz, birinchi maktabgacha ta`lim muassasasi O`zbekistonda qachon tashkil 
etilgan? 
Aqliy hujum 
Maktabgacha ta`lim tizimi deganda nimani tushunasiz? 
―Boshqaruv‖ deganda nimani tushunasiz? 
―AQLIY HUJUM‖ 
- olg‘a surilgan g‘oyalar baholanmaydi va tanqid ostiga olinmaydi; 
- ish sifatiga emas, soniga qaratiladi, g‘oyalar qancha ko‘p bo‘lsa shuncha yaxshi; 
- istalgan g‘oyalarni mumkin qadar kengaytirish va rivojlantirishga harakat 
qilinadi; 
- muammo yechimidan uzoq g‘oyalar ham qo‘llab-quvvatlanadi; 
- barcha g‘oyalar yoki ularning asosiy mag‘zi (farazlari) qayd etish yo‘li bilan yozib 
olinadi; 
- ―hujum‖ni o‘tkazish vaqti aniqlanadi va unga rioya qilinishi shart; 
- beriladigan savollarga qisqacha ( asoslanmagan) javoblar berish ko‘zda tutilishi 
kerak. 

---

MA‘RUZA MASHG‘ULOTLARI. 
11 
Imtiyozli sinflarning bolalari uchun 1891yilda ―Bog‗dorchilik‖ jamiyati tomonidan
Toshkent istirohat bog‗ida maktabgacha va maktab yoshidagi bolalar uchun ―Bolalar maydonchasi 
xilida‖ birinchi bolalar bog‗chalari ochildi. Bolalar bog‗chasi istirohat bog‗i maydonidan sersoya 
joy ajratib berildi. Maydonchada arg‗imchoq, qayiqlar, katta arg‗imchoq(ustunga osilgan) o‗rnatildi 
va xilma-xil o‗yinchoqlar tayyorlandi. Maydonchada gulzor katta o‗rinni egallab, bolalar o‗zlari 
o‗simliklarni parvarish qilishardi.
Sirdaryo, Samarqand, Toshkent shag‗rida bolalar bog‗chalari kabi ayrim bog‗chalar yuzaga keldi. 
1909-1910 yillarda va keyinchalik xususiy bog‗chalar paydo bo‗ldi: bu bog‗chalarda 6-yoshdan 
boshlab bolalarni asosan gimnaziyaga o‗qishga tayyorlanar edi. Bunday bolalar bog‗chalari xususiy 
uylarda ochilar va tamomila ota-onalar ta‘minotida bo‗lgan. Ma‘lumotga ega bo‗lgan va chet 
tillarini biladigan o‗qimishli xonimlar tarbiyachi edilar. Ammo mazkur bolalar bog‗chalari faqat 
badavlat ota-onalarning ehtiyojini qondirgan edi. Davlat tomonidan ijtimoiy bolalar bog‗chalari 
faqat 1917 yildan keyingina yalpi tarzda tashkil etildi. 
Ijtimoiy maktabgacha ta‘lim - bu Davlat tomonidan tashkil etiladigan Davlat muassasalari bo‗lib, 
unda maktabgacha tarbiya yoshidagi bolalarga ta‘lim va tarbiya beriladi. Ijtimoiy maktabgacha 
ta‘limning vujudga kelishi asosan 1917-1918 yillardan keyingi davrlarga to‗g‗ri keladi. Bunda xalq 
komissarligining maktabgacha tarbiya bo‗yicha 1917 yil 20 noyabrdagi deklaratsiyasi «Bolalar 
himoyasi Sovetining tuzilishi mamlakatda Davlat tomonidan maktabgacha tarbiya muassasasalarini 
ko‗plab ochilishi maktabgacha tarbiya bo‗yicha xodimlarni tayyorlash vazifalarini qo‗yadi. Xotin-
qizlarni mamlakatimizning xo‗jalik va siyosiy hayotiga etish ishlari bolalar bog‗chalari tarmoqlarini 
kengaytirish va qishloqda dastlabki bolalar bog‗chalarini tashkil etishda qadam qo‗ydi. 1918 yilda 
Turkiston Xalq komissarligi qoshida maktabgacha tarbiya bo‗limi tashkil etiladi. Bu bo‗limning 
vazifasi joylarda katta tashkiliy ishlarni – bolalar bog‗chalari uchun joy qidirish va ularni kerakli 
jihozlar bilan ta‘minlash, tarbiyachilar tanlash va ota-ona o‗rtasida pedagogik tashviqot qilishdan 
iborat edi. 
 
1919 yilda qabul qilingan Davlat dasturlarida xalq maorifi sohasida: Ijtimoiy tarbiyani yaxshilash 
va xotin-qizlarni ozod qilish maqsadida maktabgacha tarbiya muassasalari tarmoqlarini vujudga 
keltirish haqida fikr yuritildi. Davlatning bu umumuiy siyosiy yo‗li asosida Turkiston ASSR 
Maorifi Xalq Komissarligi oldida davlat maktabgacha tarbiya muassasalari tarmoqlarini vujudga 
keltirish, metodik ko‗rsatmalar ishlab chiqish, kadrlar tayyorlash va boshqa ma‘suliyatli vazifalar 
paydo bo‗ldi. Turkistonda dastlabki davlat bolalar bog‗chalari 1918 yilning ikkinchi yarmida tashkil 
etila boshlandi. 1918 yil 20 oktyabrda Turkiston Maorifi Xalq Komissarligi qoshida Respublikadagi 
maktabgacha tarbiya sohasida barcha tadbirlarni amalga oshirish uchun ma‘muriy organ sifatida 
maktabgacha tarbiya bo‗limi tashkil qilindi. Xuddi shu yilda viloyat xalq maorifi bo‗limlarining 
O‗zbekistonning tub joy aholisi bolalarini maktabgacha tarbiya muassasalariga jalb 
etish uchun kurash juda murakkab va qiyin sharoitda olib borildi. 1918 yildi Toshkentning 
sobiq eski shahar qismida o‗zbek bolalari uchun 4-ta bog‗cha ochishga muaffaq bo‗lindi. 

---