Ma’ruza matni Toshkent – 2014 1-mavzu. Kirish. Mikrobiologiya fanining maqsadi va vazifalari

ANTIBIOTIKLAR VA FITONSIDLAR
Mikroorganizmlar orasida antagonizm keng tarqalgan. Evolyusnon tarakqiyot natijasida bir tur ikkinchi turning rivojlanishiga to‘sqinlik kiluvchi usullarni yaratishga intilgan. Shunday faktorlardan biri antibiotiklardir. Antibiotiklar odam va hayvon organizmida kasallik tug‘diruvchi ayrim mikroorganizmlarni nobud kiladi. Masalan, streptomitsin turli mikroblarga karshi, penitsillin stafilokokk, gazli gangrena, qoqshol, botulizm kasalliklarini ko‘zg‘atuvchilarga qarshi ishlatiladi.
Penitsillin mikrob xujayrasida oqsil va nukleoproteidlar almashinishi protsessi buzilishiga ta’sir etadi. Penitsillin (S₁₆H₁₈O₄N₂S ) Penicillium chrisogenium va Pen. notanuim dan olinadi. U gram musbat bakteriyalarga ta’sir etadi. Penitsillinning chala sintetik turlari: metitsillin, oksatsillin, kloksatsilin, dikloksatsillin, ampitsillin, nafsillin, karbonsillin va boshkalar stafilokokklarga qarshi ishlatiladi.
Tuprokda yashovchi nursimon zamburug‘lar — aktinomitsetlardan ko‘pgina qimmatli antibiotiklar olinadi. Bu zamburug‘lar sovet olimlari N. A. Krasilnikov, A. N. Koryanenko va S. A. Asqarovalar tomonidan atroflicha o‘rganilgan.
1951 yilda sovet olimlari G. F. Gauze va M. G. Brajnikovlar nursimon zamburug‘lardan albomitsin ajratpb oldilar, bu preparat stafilokokk, pnevmokokk va dizenteriya tayoqchasiga qarshi ishlatiladi. 1952 yilda eritromitsin olinadi, bu preparat mikroblarga, rikketsiyalarga va ba’zi viruslarga salbiy ta’sir etadi
Fitonsidlar. B. P. Tokin yuksak o‘simliklardan ajratib olingan va mikroblarga qarshi ishlatiladigan moddalarga fitonsid nomini bergan. Fitonsidlar juda ko‘p o‘simliklarda hosil bo‘ladi, jumladan, aloeda, dukkakdoshlar dukkagida, turli ralladoshlarda, gorchitsa, pomidor, xren, evkalipt, cheryomuxa, qayin shirasida uchraydi. Ayniqsa, piyoz va chesnokda fitonsidlarko‘p bo‘ladi. Ular bakteriyalar, aktinomitsetlar, zamburug‘lar, sodda hayvonlar, hasharotlar va bakteriofaglarga salbiy ta’sir etadi. Ostyor balig‘idan ekmolin olinadi va grippga qarshi ishlatiladi. Tuxum oqida, so‘lakda, ko‘z yoshida, balg‘amda lizotsim bo‘lib, saprofit bakteriyalarni eritish xususiyatiga ega.