|
92_20 OOT Tojiboyev Shaxzodbek Mikrobiologiya mustaqil taʼlim - REJA
- 1. Antibiotiklarni o’rganish
- 2. Antibiotiklarning klassifikatsiyasi
- 3. Mikroblarning antibiotiklarga ta’siriga chidamliligi
Mikroorganizmlar o’rtasida ontogonizm keng tarqalgan. Evolutsion taraqqiyot natijasida bir tur ikkinchi turning rivojlanishiga to’sqinlik qiluvchi usullarni yaratishga harakat qilib kelmoqda. Aynan shunday faktorlardan biri bu antibiotik hosil qiluvchi mikroorganizmlar tomonidan ishlab chiquvchi antibiotiklardir. Antibiotiklar odam va hayvon organizmida kasallik tug’diruvchi ayrim mikroorganizmlarni nobut qiladi. M-n; streptomitsin turli mikroblarga qarshi, stfilakkok, gazli gangrena qoqshol, botusulim kasallikni qo’zg’atuvchilarga qarshi ishlatiladi.
Antibiotiklarning mikroblarga bo’lgan ta’sirini oshirish uchun bir necha xil antibiotiklarni aralashtirib yoki ularni ximyaviy moddalar bilan birga qo’shib qo’llanilishi lozim. M-n: xlortetrasiklinni albomitsin bilan yoki albomitsinni streptomitsin bilan qo’shib ichak tayoqchasi va parfait qo’zg’atuvchisiga probirkada ta’sir etkaziganda, ular bir birining ta’sirini oshiradi. Lekin ayrim antibiotiklar bunday xususiyatga ega emas. M-n: penitsilin bilan xlorotetrasiklin bir birga qarama qarshi ta’sir qiladi.
Antibiotiklarni (grekcha so’z bo’lib ‘’anti’’ qarshi, ‘’bios’’ hayot degan manoni anglatadi.) ko’pincha qancha tuproqda yashovchi aktinomitsetlar, mog’orlar, sporali va sporasiz mikroblar, o’simlik va hayvon organizmlari hosil qiladi.
Antibiotiklar bir qator sezgir mikroblarga ta’sir etib, ularning rivojlanishi va bioximyaviy aktivligini pasaytiradi. Antibiotiklarning mikroblarga ta’siri har hil bo’lishi mumkin. Bir xil antibiotiklar mikroblarga ta’siri xar xil bo’lishi mumkin. Bir xil antibiotiklar mikroblarga ta’sir etib, ularning ko’payishiga yo’l qoymaydi.
Antibiotikning bunday ta’sir etishi bakteriostatik deyiladi. Antibiotiklar mikroblarga kuchli ta’sir etib , ularni. Antibiotikning bunday ta’sir etishi bakteritsid ta’sir etish deyiladi. Ayrim antibiotiklar mikrobni eritib yuborishi ham mumkin, bunday ta’sir etish bakteriolitik ta’sir etish deyiladi. Grammusbat bakteriyalarga ta’sir etuvchi antibiotiklar bilan bir qatorda garm-manfiylarga ta’sir etuvchi antibiotikla ham bor. Agarda antibiotikllar gram-manfiy va gram-musbat mikroblarning ko’pchilik turlariga tasir etsa, bu bakteriyalarga keng ko’lamda ta’sir etuvchi antibiotiklar deyiladi, aksincha o’z turdagi mikroblarga ta’sir etsa- oz ko’lamda ta’sir etuvchilar deyiladi.
Rus olimi V. A.Manassein yashil no’xatning bakteriyalarga ta’sir etishini o’z tajribalarida tasdiqlagan. 1872 yilda esa A.G.Polotebnov yiringli yaralarni mog’or bilan davolagan. M.G.Tartakovskiy tovuqlarning pasterellez kasalligini penitsilum mog’orining mahsuloti bilan davolagan. Angliyalik olim Flemming oziq muhitida rivojlangan yashil mog’oqr atrofida stsfilakkoklarning rivojlanib o’smaganligi, yani ularning ontogonizmini aniqlagan. Sut kislotasi hosil qiluvchi mikroblar sut kislotasini hosil qilishdan tashqari, ulardan yuqori temperature va kislotalarga chidamli va ko’pchilik mikroblarga halokatli ta’sir etuvchi antibiotiklar tayyorlanadi.
Hozirga qadar necha yuzlab antibotiklar topilgan bo’lsa ham, bulardan meditsin va vetirinariyada atiga bir necha o’n turi ishlatilmoqda: buning sababi shuki, ko’pchilik antibotiklar zaxarli xususiyatga ega bo’lib, kasallikni davolaganda ularni qo’’lash mumkin emas. Mog’or zamburug’ining penitsillum va aspergillum gruppalaridan aktiv antibiotiklar tayyorlanadi. Penitsillum mog’oridan penitsillin (Kristal holdagi kaliy tuzli, fenoksimetilin, bitsillin )aspergillum mog’oridan aspergillin, fumigatsin, klavatsin antibiotiklar tayyorlanadi.
Agar mikrobga uzoq vaqt antibiotik ta’sir etilsa, mikrob antibotikka sekin-asta o’rganib, keyinchalik u antibotikka chidamli bo’lib qolishi mumkin, kasalni davolaganda bunday holni nazarda tutish lozim. M-n, oziq muhitga 0,05-0,06 ml birlik penitsillin qo’shilsa, tilla rangli stafilokokk rivojlanishdan to’xtaydi. Lekin 20 marta ko’chirilib ekilgan muhitga qo’shilgan penitsillinning miqdori asta-sekin ko’paytirilib borilsa, unga stafilakokkning chidamliligi 700 marta ortadi, agarda 40 marta ko’chirib ekilsa, uning chidamliligi 5500 marta ortadi.
Ayrim paytlarda bir antibiotikka mikrobning chidamliligi oshsa, boshqa antibiotiklarga ham chidamli bo’ladi. M-n: xlortetratsiklinga chidamli bo’lgan mikrob bir vaqtda oksitetratsiklinga va tetratsiklinga ham chidamli bo’ladi. Ayrim mikroblar oziq muhitida antibotiklarga o’rganib qolib, keyinchalik ularsiz muhitda rivojlana olmaydi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
