Ma’ruza fanning predmeti, maqsadi va vazifasi

O’rta Osiyo qadimgi tarixini davrlashtirish shartli ravishda quyidagicha namoyon bo’ladi:

Bir necha yuz ming yillarni o’z ichiga olgan eng qadimgi tarixni davrlashtirish haqida fanda yagona fikr yo’q. Evropa va Osiyo hududlarida tarixiy va madaniy jarayonlar rivojlanishning noteksiligi, ayniqsa, turli davrlarda moddiy madaniyatdagi o’zgarishlarning bir–biriga mos

kelmasligi sababli, ayrim hududlarga tegishli sana va davrlashtirish bir– biridan farqlanadi.
Mehnat qurollari va hunarmandchilik buyumlari ishlab chiqarishning rivojlanishi va ularning xom ashyo hamda ishlab chiqarish texnikasi izchil o’zgarishiga asoslangan qadimgi tarixning davrlarga bo’linishi va sanasi tizimidan, ya’ni arxeologik davrlashtirishdan foydalanish keng qo’llaniladi. Umumiy ko’rinishda bular tosh davri (paleolit, mezolit, neolit), mistosh davri (eneolit), bronza asri va temir davridir.

O’rta Osiyo qadimgi tarixini arxeologik davrlashtirish shartli ravishda quyidagicha namoyon bo’ladi:

O’rta Osiyo, jumladan O’zbekiston qadimgi davr va o’rta asrlar tarixini davrlashtirishda xanuz inkor etilmagan arxeologik davrlashtirish, qabul qilingan atamalar (paleolit, mezolit, neolit, bronza davri, ilk temir asri, antik davri, ilk o’rta asrlar, rivojlangan o’rta asrlar) hamda etnik va siyosiy, sulolaviy belgilarga asoslangan (ahamoniylar, salavkiylar, yunon–baqtriya, yuechji–kushonlar, afrigiylar, eftaliylar, qorahoniylar, anushteginlar va x.k.) davrlashtirish tamoyillaridan foydalanish maqsadga muvofiqdir.

2. PALEOLIT DAVRI TEXNOLOGIK KAShFIYoTLARI

Tosh davri insoniyat tarixida eng uzoq davom etgan zamon bo’lib, moddiy manbalar va arxeologik yodgorliklar topilgan joylar nomiga qarab, alohida bosqichlar va madaniyatlarga bo’linadi. Qadimgi tosh davri – paleolit tarixi bilan antropogenez – odamning paydo bo’lishi va rivojlanishi muammosi bog’lanadi.
Paleolit (yunoncha, “palayos” – qadimgi, “litos” – tosh) – insoniyat tarixining eng qadimgi davri bo’lib, uning boshlanish sanasi dunyo tarixida taxminan bundan 3 mln. yil ilgarigi davr bilan belgilanadi. Insoniyat minglab yillar davomida toshga ishlov berish texnikasini takomillashtirib va rivrojlantirib borgan, turmush tarzi hamda yashash sharoitini yaxshilashga harakat qilgan. Paleolit davri arexologik nuqtai nazaridan uch bosqichga: ilk, o’rta va so’nggi bosqichlarga bo’linib o’rganiladi. Ular arxeologik davrlashtirishga mansub bo’lib, ibtidoiy jamiyatdagi qurollar yasash xom–ashyosiga va uni ishlash texnikasi o’zgarishini belgilariga ko’ra ajratilgani ma’lum.

Ilk paleolitning dastlabki davrida Janubiy va O’rta Evropada iqlim subtropik, Janubiy Osiyo va Afrikada tropik bo’lib, bu hududlarda issiqsevar hayvonlar keng tarqalgan. Misol uchun, Evropada fillar, begemotlar va yovvoyi otlar, Osiyoda yovvoyi ho’kizlar, karkidonlar, otlar va zebralar paydo bo’lgan va issiqsevar o’simliklar keng tarqalgan.

Ilk paleolit davri odamlari toshdan qurol yasash jarayonida, bu qurollarni takomillashtirib, o’zlari ham rivojlanib borganlar. Bundan 1 mln. – 500 ming yil ilgari o’ziga xos ibtidoiy madaniyat yaratgan, oddiy tosh qurol–cho’qmor yasash orqali kishilik madaniyatiga asos solgan odamlar yashash uchun qulay bo’lgan hududlarga o’rnashadilar. Ularning faoliyati izlari hozirgi kunda noyob moddiy yodgorliklar hisoblangan makonlar va ulardagi madaniy qatlamlarda qoldirilgan.
Insoniyatning eng qadimgi avlodi bo’lmish avstralopiteklarning makonlaridan topilgan sodda uncha o’tkir bo’lmagan chaqmoq toshlarning topilishi, paleontropolog Jeyn Gudokni primatlar toshlarni bir biriga otib dastlabki sodda qurollarni yasashni bilishganini xulosa qiladi. Ilk paleolitning olduvay davrida kelib (mil. avv. avv. 2.6 mln. yillarda) homo habilis (ishbilar odam) odamlar endilikda daryo chaqmoq toshlarni ongli ravishda bir biriga urib tosh qurollar yasay boshlaydi. Bu tosh qurol arxeologiya fanida chopperlar deb nom olgan. “Chopper” (ing. – kesuvchi) bir tomondan urib-uchirish asosida yasalgan bo’lib, xom go’sht va o’simlik mahsulotlarini kesish va chopish maqsadlarida foydalanilgan. Ularning o’lchami 7,5—10 sm tashkil qilgan.
G’