Ma’ruza fanning predmeti, maqsadi va vazifasi

Ma’ruza 7. ARXEOLOGIYA YODGORLIKLARI VA ULARNING TARIXNI O’RGANIShDAGI AHAMIYaTI

• 
  REJA;
  

1. 
   Qadimgi tosh davri makonlari.
   
2. 
   Qishloq, shahar, ibodatxona arxeologiya yodgorliklari
   
3. 
   Qabr – qo’rg’onlar va ularning turlari
   
4. 
   Harbiy istehkomlar
   
5. 
   Yo’llar va boshqa turdadagi arxeologik yodgorliklar
   

• TAYaNCh SO’ZLAR VA IBORALAR

Arxeologiya, xronologiya, makon, manzilgoh, ov qopqoni, g’or, qoyatosh rasmlar, qishloq, shahar, ibodatxona, qabr-qo’rg’onlar, harbiy istehkomlar, sardoba, karvonsaroy va h. k.

• ANNOTATsIYa

Paleolit davri yodgorliklari – g’orlar (Teshiktosh, Selungur). Tabiiy g’orlarning xarakteristikasi, er usti manzilgohlari (Ayakkaketma), tabiiy tosh chaylalar, Kremniy tosh qurol yasash ustaxonalari (Uchtut). Qoyatosh rasmlari (petrogliflar, Zarautsoy). Qishloqlar. Neolit davrida uy qurilishining boshlanishi. Jaytun yodgorligi. Bir xonali uylar. Eneolit. Ko’p xonali uylarning qurilishi. Karatepa. Qishloqlarning paydo bo’lishi. Xarakteristikasi. Mudofaa devorlar bilan o’ralishi. Ilohiyat xonalarining shakllanishi. Qishloqlarning turlari. Qabr va qo’rg’onning bir- biridan farqi. Yorma qabr. Katakomb qabrlar. Yog’och qabrlar. Qabr va qo’rg’onlarga buyumlar qo’shib ko’mish an’anasi va boshqalar.

1. QADIMGI TOSh DAVRI MAKONLARI.

Arxeologiya fanining metodologik asoslarini tarixiy ischillik, xolislik, ob’ektivlik tamoyillari tashkil etadi, qadimgi jamiyatlarning tarixiy ketma-ketlikda rivojlanishini o’rganish arxeologiya dala amaliyoti vazifasiga kiradi. Arxeologiya tarix kabi yozma manba materiallaridan foydalanadi. Ammo, arxeologiya aksariyat xollarda asosan arxeologik manbalar va ma’lumotlar asosida jamiyat tarixiy taraqqiyoti haqida umumiy tasavvur va tushunchalar beradi. Agar, er yuzida inson paydo bo’lishidan to hozirgi kungacha 3 million yil bo’lgan bo’lsa, unda kishilik jamiyati tarixining 99% davrini o’tmish moddiy manbalar asosida arxeologiya fani o’rgansa, qolgan 1% davr esa yozma manbalar asosida tarix fani o’rganadi. Bu bilan kishilik jamiyati tarixida yozma manbalarning paydo bo’lishi bilan arxeologiya fani chegaralanmaydi, aksincha endi moddiy manbalar bilan yozma manbalar taqqoslaniladi, tahlil qilinadi. Eng qadimgi yozma manbalar ham arxeologiya fani maxsuli asosida topilgan va epigrafika faniga tortiq qilingan. Yozma manbalar hududiy jihatdan nisbiy bo’lib, ularning eng qadimiysi mil. avv. III ming yilga tegishli G’arbiy Osiyo yozma manbalari bo’lsa, Avstraliya tarixi yozma manbalari esa 1788 yildan boshlanadi. (Colin Renfrew, Paul Bahn. Archaeology: Theories, Methods and Practice. London. 2004. P. 12-13)
Arxeologiya fanining manbalari quyidagi ikki turga bo’linadi:

4.