Ma’ruza fanning predmeti, maqsadi va vazifasi

ARXEOLOGIYa VA TARIX

Agar arxeologiya fani tarixni o’rganar ekan, tarix fanidan qanday farqli tomoni bor? Arxeologiya tarix fanining tarkibiy qismidir. Tarix asoslari arxeologiyadan boshlanadi. Ma’lumki, kishilik jamiyati tarixi tarixiy manbalar asosida o’rganiladi. Tarixiy manbalar o’z navbatida 2 turga bo’linadi.

1. 
   Moddiy ashyoviy manbalar - o’tmishda inson qo’li bilan bunyod etilgan tarixiy jarayon izlarini o’zida aks ettiruvchi va kishilik jamiyati tarixini o’rganish imkonini beruvchi, hozirgi kungacha saqlangan har qanday osori atiqalar moddiy ashyoviy manbalardir.
   
2. 
   Yozma manbalar – inson tomonidan yozib qoldirilgan barcha manbalar.
   

Arxeologiya fanining metodologik asoslarini tarixiy ischillik, xolislik, ob’ektivlik tamoyillari tashkil etadi, qadimgi jamiyatlarning tarixiy ketma-ketlikda rivojlanishini o’rganish arxeologiya dala amaliyoti vazifasiga kiradi. Arxeologiya tarix kabi yozma manba materiallaridan foydalanadi. Ammo, arxeologiya aksariyat xollarda asosan arxeologik ma’lumotlar asosida jamiyat tarixiy taraqqiyoti haqida umumiy tasavvur va tushunchalar beradi. Agar, er yuzida inson paydo bo’lishidan to hozirgi kungacha 3 million yil bo’lgan bo’lsa, unda kishilik jamiyati tarixining 99% davrini o’tmish moddiy manbalar asosida arxeologiya fani o’rgansa, qolgan 1% davr esa yozma manbalar asosida tarix fani o’rganadi. Bu bilan kishilik jamiyati tarixida yozma manbalarning paydo bo’lishi bilan arxeologiya fani chegaralanmaydi, aksincha endi moddiy manbalar bilan yozma manbalar taqqoslaniladi, tahlil qilinadi. Eng qadimgi yozma manbalar ham arxeologiya fani maxsuli asosida topilgan va epigrafika faniga tortiq qilingan. Yozma manbalar hududiy jihatdan nisbiy bo’lib, ularning eng qadimiysi mil. avv. III ming yilga tegishli G’arbiy Osiyo yozma manbalari bo’lsa, Avstraliya tarixi yozma manbalari esa 1788 yildan boshlanadi. (Colin Renfrew, Paul Bahn. Archaeology: Theories, Methods and Practice. London. 2004. P. 12-13)

2.