Ma’ruza fanning predmeti, maqsadi va vazifasi

ARXEOLOGIYa FANI MAQSADI VA VAZIFALARI

Bir yarim asr muqaddam, xatto, o’qimishli qatlam vakillari ham dunyoning yaralishi va unda odamning paydo bo’lishi va uning evolyutsiyasi bir necha ming yillar oldin paydo bo’lgan deb bilishar edi. Hozirda, arxeologiya fani tufayli uzoq o’tmishning “mavhum” voqea xodisalarini aniqlash imkoni yaraldi. Er yuzida insoniyat tomonidan qilingan moddiy madaniyat yangiliklarini tarix faniga olib kirdi.
Arxeologiya fani moddiy manbalar asosida kishilik tarixi, ya’ni insoniyatning eng qadimgi davridan to bugungi kungacha bo’lib o’tgan taraqqiyot bosqichlari tarixi, madaniyat tarixi, shu davrlarda er sharining turli hududlarida turli tarixiy taraqqiyot bosqichlarida shakllangan tsivilizatsiyalar mazmun, mohiyati yoritib beradi. Buning uchun arxeologiya fani o’zining manbalari va ma’lumotlariga tayanadi. Arxeologik ma’lumotlar ibtidoiy g’or va ochiq joy makonlari, tosh asri qoyatosh rasmlari, ilk o’troq dehqonchilik qishloqlari, bronza davri ilk shaharlari, qadimgi va o’rta asrlar davri yirik shahar markazlari va ularning mudofaa inshootlari, mozor-qo’rg’onlar, tog’-konlari va metalchilik yodgorliklari, ixtisoslashgan hunarmandchilik mahsulotlarini ishlab chiqarish ustaxonalari, qadimgi irrigatsiya inshootlari va boshqa arxeologik yodgorliklarida ilmiy tadqiqot ishlarini olib borish davomida to’planadi.
Arxeologik ma’lumot va manbalar asnosida arxeologiya kishilik jamiyati bosib o’tgan tarixni tavsiflaydi va asoslaydi.
Fanning maqsad, vazifasi esa bugungi kun insonlariga, insoniyat boshidan kechirgan tsivilizatsiyalar to’g’risida ma’lumot berish, ularning moddiy madaniyatini nazariy tahlil qilish, o’rgatish arxeologiya fanining bosh maqsadi hisoblanadi. Arxeologiya fanining vazifasi esa, er qarida tepaliklar shaklida davrimizgacha saqlanib qolgan shahar va qishloqlarni, tog’lardagi g’or makonlarni arxeologik tadqiqotlar yordamida o’rganadi. Ularni chuqur ilmiy o’rganish asosida o’tmishdagi kishilik jamiyatlari ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanish tarixining umumiy manzarasi tiklanadi. Arxeologiya fanining asosiy maqsadi – arxeologik yodgorliklarni o’rganish asosida insoniyat tomonidan yaratilgan moddiy madaniyat yutuqlarinining uzviy taraqqiyot jarayonini aniqlash va ilmiy xulosalar berish. (Colin Renfrew, Paul Bahn. Archaeology: Theories, Methods and Practice.
London. 2004. P. 16-17)