|
Биржа номи
|
Қисқартма номи
|
Жойлашган ҳудуди
|
Товар тури
|
London Metal Exchange
|
LME
|
Лондон, Буюк Британия
|
Металлар
|
COMEX: New York Mercantile Commodity Exchange
|
NMCE
|
Нью-Йорк, АҚШ
|
Металлар
|
NRC China
|
|
Шанхай, Хитой
|
Металлар
|
Бурс Африка
|
|
Эбен, Мавритания
|
Метал
|
Меерчантайл Мадагаскар
|
MEX
|
Антананариво, Мадагаскар
|
Метал, қишлоқ хўжалиги, энергетика
|
Надекс Эксчейндж
|
HEGX
|
Чикаго, АҚШ
|
Энергетика, метал
|
Узбек товар хом ашё биржаси
|
XCET
|
Тошкент, Ўзбекистон
|
Метал ва бошқа саноат махсулотлари
|
Токио хом ашё биржаси
|
XTKT
|
Токио, Япония
|
Энергия, металлар ва қишлоқ хўжалиги маҳсулотлари
|
Манба: ушбу жадвал “Economist Intelligence Unit” маълумотлари асосида ишлаб чиқилди.
Жаҳон пўлат бозорлари. Қора метал бозори ўз ичига темир, маргана, литиум, хром ва бошқаларни олади. Бу бозор тушунчаси жуда кенг бўлганлиги учун, улардан бири - пўлат бозорини кўриб чиқиш мақсадга мувофиқдир. Пўлат қурилиш, уй жихозлари, машинасозлик, кўприксозлик ва бошқа соҳаларда кенг қўлланилади.
8.2-жадвал
Жаҳон пўлат бозоридаги энг йирик “Топ-10” корпорациялар рўйхати (2020 йил)
Жаҳондаги рейтинги
|
Компанияларниг номлари
|
Млн.тн.
|
Мамлакат
|
1
|
ArcelorMittal
|
97,31
|
Люксембург
|
2
|
China Baowu Group
|
95,47
|
Хитой,Шанхай
|
3
|
Nippon Steel Corporation
|
51,68
|
Япония
|
4
|
HBIS Group
|
46,56
|
Хитой
|
5
|
POSCO
|
43,12
|
Жанубий Корея
|
6
|
Shagang Group
|
41,10
|
Хитой
|
7
|
Ansteel Group
|
39,20
|
Хитой
|
8
|
Jianlong Group
|
31,19
|
Хитой
|
9
|
Tata Steel Group
|
30,15
|
Ҳиндистон
|
10
|
Shougang Group
|
29,34
|
Хитой
|
Манба: ушбу жадвал “Economist Intelligence Unit” маълумотлари асосида ишлаб чиқилди.
8.2-жадвалда жаҳон пўлат бозоридаги энг йирик иштирок этувчи 10 корпорациялар рўйхати берилган. Ушбу компанияларнинг аксарияти Трансмиллий корпорациялардир, чунки метални излаб топиш,қазиб чиқариш ва унга қайта ишлов бериш улкан маблағлар ва халқаро келишувларни талаб қилади.
“ArcelorMittal” (“Арсело́р Ми́ттал”) - Жаҳон метал бозоридаги энг йирик компаниялардан бири бўлиб, у Люксембургда рўйхатдан ўтган. 18 давлат ва 4 минтақада ишлаб чиқариш кучлари мавжуд, махсулотлари 160 давлатда сотилади. 2 ва 3-ўринларда Хитой (China Baowu Group) ва Япония ( Nippon Steel Corporation) мамлакатларига тегишли бўлган компаниялар эгаллаган ва уларнинг пўлатни йиллик ишлаб чиқариш хажми мос равишда 95 ва 51 тоннадир. 4-ўринни яна Хитой компанияси эгаллаб турса, 5-ўринни эса Жанубий Кореянинг POSCO корхонасига тўғри келади. Ушбу корхона 28 миллион тонна хом пўлат ишлаб чиқариш учун 29000дан ортиқ иш кучи меҳнат фаолиятини олиб боради.
8.5. Жаҳон олтин бозори ва унинг хусусиятлари.
Олтин бу энг асосий қиммат баҳо металлардан бири саналади ва мамлакат иқтисодиётида муҳим роль ўйнайди. Олтин бозори – олтин билан олди-сотди операцияларини доимий равишда амалга амалга оширувчи марказ ҳисобланади.
Олтиннинг нарҳи 1919 йилдан бошлаб Лондон метал биржасида (Лондон банклараро бозорида) фиксация (Gold Fixing) London Gold Market Fixing Limited компанияси томонидан белгиланади. Унинг нарҳи мазкур биржада 1 суткада 2 марта аниқланади, яъни эрталаб ва кечки пайт. Олтинни ўлчов бирлиги унция ҳисобланади, яъни 1 унция 31 граммни ташкил қилади. 2015 йилдан бошлаб олтиннинг нарҳи электрон аукцион тизимда аниқланиш йўлга қўйилди.
Жаҳон олтин бозори минтақавий бозорлрдн таркиб топади. Уларнинг энг йириклари – Лондон, Цюрих, Нью-Йорк, Женева, Мелбурн шҳарларида жойлашган. 1919 йилдан буён фаолият кўрсатиб келаётган Лондон Олтин бозорида кун давомида 2 маротаба олтиннинг махсус нархи (fiksing) белгилаш тартиби жорий этилган. Лондон Олтин бозоридаги нархлар энг қулай ҳисобланиб, турли ҳимсоб-китоблар учун база вазифасини бажаради. Ва узоқ, муддатли шартномаларда нархлрни белгилаш учун қўлланилади.
Цюрих Олтин бозори 1970-йилдан фаолиятини бошлаган бўлиб, муддатли шартномаларда нархларни белгилаш учун қўлланилади. Цюрих Олтин бозори 1980-йиларга келиб энг йирик марказлардан бирига айланди, жаҳонда олтинга бўлган талабнинг асосий қисми ушбу бозор орқали қондириладиган бўлди. Бугунги кунда ҳам жаҳон бўйича олтин савдосининг камида 40 фоизи Швейцарияда ўтказилади. Швейцария банкларининг афзаллик томонлари шундан иборатки, улар жаҳоннинг барча ҳудудларидаги олтин бозорларида жойлашган.
World Gold Council таҳлилларига кўра, жаҳон иқтисодиёти тарихида ҳам олиб қаралганда, олтин юқори инфляция шароитларида ўзини яхши кўрсата олади. Инфляция 3 фоизга етган йилларда олтин нархи ўртача 14 фоизга кўтарилган.
2020 йилнинг III-чорагида дунё бозорида олтиннинг нарҳи ўзининг тарихидаги энг юқори нарҳга кўтарилди, албатта юзага келган пандемия туфайли. 2020 йилнинг август ойида 1 унция олтиннинг нарҳи 2450 долларгача кўтарилди. Айнан жаҳон олтин бозорида нархнинг кескин кўтарилиши сабабли, олтин ишлаб чиқарувчи жаҳоннинг кўплаб мамлакатлари ўз олтин маҳсулотларини жаҳон бозорига чиқариб қўшимча хорижий валютага эга бўлишди.
2022 йилда олтин бозоридаги минимал қиймат учинчи чоракнинг охири ва тўртинчи чоракнинг бошига келиб барқарорлашиши, йил сўнгига келиб эса юқорига кўтарилиши эҳтимоли мавжуд.
Турли мамлакатлар ўз захираларидан турлича фойдаланади. Одатда бу тўлов баланси етишмовчилигини молиялаштириш, валюта бозорида интервенсия ўтказиш, миллий валюта курсини сақлаш, ташқи қарзни қоплаш ва ҳ.к.лар бўлиши мумкин.
Халқаро ташкилотлар ривожланиб бораётган мамлакатларга, шу қаторда Ўзбекистонга ҳам 3 ойлик импортни молиялаштиришга етадиган ўз захирасини сақлашни тавсия қилади.
Ҳозирда Ўзбекистонга 15 ойдан ортиқ импортни молиялаштириш учун 35 млрд доллар маблағ етарли. Бундай кўрсаткич эса ишончли ҳисобланади.
Учинчидан, Марказий Банкда таъкидлашларича, қимматбаҳо олтин давлат бюджети даромадлари, шу жумладан ойлик маошлар, нафақалар ва бошқа ижтимоий сарф-харажатлар учун ижобий таъсир кўрсатади. Бундай фикрни халқаро ташкилотлар ҳам тасдиқлайди. Масалан, Халқаро валюта фонди олтин нархининг ўзгариб туришини Ўзбекистон иқтисодиёти учун таҳликалари вазиятлардан бири деб таъкидлайди.
Тўртинчидан, олтин нархининг ошиши олтин қазиб олувчи корхоналардан олинадиган даромад солиғи тушумларининг ўсишига хизмат қилади. Бу эса бир неча трлн сўм деганидир.
Бешинчидан, олтин Ўзбекистонликлар учун жамғарма ва сармояларнинг энг мақбул усулларидан биридир.
Do'stlaringiz bilan baham: |
