Маъруза №8 жаҳон метал бозори конъюнктураси ва унинг нарҳини шаклланиш хусусиятлари

8.1-расм. Жаҳон метал бозорининг 2019 йил коньюктураси².

Жаҳон бозоридаги алюминий, мис ва темир рудаси улуши мос равишда 165 млрд.доллар, 155 млрд.доллар ва 137 млрд.долларни ташкил этган. Алюминий ва миснинг катта талабга эгалиги, унинг электр токини яхши ўтказувчанлиги, коррозияга чидамлилиги ва қаршилик кучи пастлиги билан фарқланади.

Энг қуйи кўрсаткич литиумга тегишли бўлиб, 3 млрд.доллар билан тўғри келади. Литиумга бўлган талаб ҳам, мутахассисларнинг фикрига кўра, 2024 йилга бориб икки баробарига ортиши кутилмоқда³. Жаҳон метал бозорида литиумга бўлган талабнинг ортиши, жаҳондаги етакчи мамлакатларнинг электромобилларга ўтиши, қуёш энергиясини ишлаб чиқаришда энергияни жамлаб турувчи акумуляторларга талабнинг ортиши билан хам боғлаш мумкин.


8.3. Жаҳон метал бозорида нарҳ шаклланишининг асосий хусусиятлари.
Жаҳон метал бозоридаги энг асосий хом ашё ҳисобланган пўлатнинг нархига таъсир этувчи омилларни аниқлаб ўтиш жоиз:
1. Пўлат - темир рудасига қоришилган бошқа элементлар турига кўра фарқланади. Унга асосан темир, карбон, фосфор, сулфат, силикон, никел ва хром каби элементлар қўшилади. Темир пўлатдан фарқли равишда стандарт бўлгани учун унинг бозори доимий ва нархлар ҳам нисбатан барқарордир. Аксарият қора метал турлари форвард битимлари орқали электрон савдо тизимида юритилади.
2. Пўлат нархи нафақат бугунги талаб ва таклифга боғлиқ, балки келажакда сотиб оладиган товар учун бугунги тўловга бўлган нархга ҳам боғлиқдир. Келажакдаги нархларни бугун индекс қилиш орқали прогноз турига кирганлиги туфайли ҳам, нархлар сакраб ёки сузиб юрувчи бўлиши мумкин.
3. Пўлат нарҳига таъсир қилувчи бошқа бир омил – миллий иқтисодиётларда мавжуд бўлган иккиламчи пўлат (металломдан қайта ишлаб чиқарилган хом ашё) миқдоридир.
Сўнгги ўн йилликларда юз бeрган йирик иқтисодий инқирозлар таҳлили шуни кўрсатмоқдаки, товарларнинг нарxлари, талаб ва таклиф динамикасига назар ташлайдиган бўлсак, ҳар бир ҳодисани ўзининг хусусиятларига қараб тўртта алоҳида босқичга ажратиш мумкин ва ушбу ҳар бир босқич ўзининг хусусияти билан алоҳида тариxий ҳодисага қараб ҳар xил давомийлик даражада бўлади. Ҳар бир иқтисодий инқироз нарxлар шоки даврида, сўнгра талаб шокида, талаб ва таклиф мувозанатида давом этади ва ниҳоят тикланиш даврини талаб қилади.