Ma’ruza №6 Mavzu: Vertikal va qiya kon lahimlari mustahkamlagichi, mustahkamlash inshooti. Dars maqsadi

Asosiy tushunchalar: vertikal kon lahimlari, xizmat muddati, mo­nolit betonli mustahkamlash, yig‘ma temir betonli, sachratma betonli, qo‘shma krep (ankerli sachratma beton bilan birgalikda va metall to‘rli), og‘iz, stvol, zumpf, qiya stvollar, qiya ko‘tarmalar, bremsberglar, qiyaliklar, kishilar yurish yo‘llari, nishabliklar, pechkalar.

Vertikal va qiya kon lahimlari mustahkamlagichi haqida umumiy ma’lumot.

Vertikal kon lahimlariga shaxta stvollari, ko‘tarmalar, shurflar (sayoz quduqlar) kiradi. Ularni mustahkamlash uchun kon-geologik sharoit va lahimning xizmat muddatiga bog‘liq holda turli materiallar qo‘llaniladi. 40 – 60 yil va undan ortiq xizmat muddatiga ega asosiy (kapital) shaxta stvollarini monolit betonli, yig‘ma temir betonli, sachratma betonli yoki qo‘shma (ankerli sachratma beton bilan birgalikda va metall to‘rli) krep bilan mustahkamlanadi. Alohida qiyin gidrogeologik sharoitlarda po‘latli va cho‘yan tyubingli krep qo‘llaniladi. Monolit betonli krep eng ko‘p tarqalgan bo‘lib, har yili kovlanadigan stvollarning 80 % dan 95% gachasi ushbu krep bilan mustahkamlanadi.

Sanoatning oltin qazib olish sohasida qiya stvollar eng ko‘p tarqalgan. Qum qatlamlarining unchalik chuqur bo‘lmagan joylanishi bilan (8 m. dan 240m.gacha va undan ortiq) va shaxta maydonlarining masofa ko‘lami nisbatan kamligiga bog‘liq holda shaxtaning xizmat muddati, ayrimlaridan tashqari, bir yildan ortiqroqdir. Bunday stvollar romli yog‘och kreplar bilan mustahkamlanadi. Turli kon-geologik sharoitlarda uncha chuqur bo‘lmagan vertikal stvollarni mustahkamlash uchun asosan yaxlit gardishsimon va ustunli gardishsimon krep ishlatiladi. Bunday kreplarning xizmat muddati odatda 10 yildan oshmaydi.

Odatda uncha ko‘p bo‘lmagan xizmat muddatiga ega qidiruv va shamollatish shurflari (sayoz quduqlari), shuningdek, ko‘tarma lahimlar yog‘och bilan mustahkamlanadi.

Betonli, sachratma betonli, tyubingli va qo‘shma krepli asosiy shaxta stvollari aylana shaklga, yog‘och krepli vertikal lahimlar to‘g‘ri burchakli shaklga ega bo‘ladi.

SHaxta stvoli uchta asosiy qismdan iborat – og‘iz, stvolning o‘zi va zumpf. Stvol og‘zi krepi, odatda, yonmaydigan materiallardan tiklanadi. U stvolning masofali uchastkalariga qaraganda mustahkamroq tuzilmaga ega. Betonli, tyubingli va boshqa turdagi kreplarda stvol og‘zi, odatda, beton bilan mustahkamlanadi va ko‘pincha u dastgoh hamda shaxta usti binosi uchun asos hisoblanadi.

Sochilma konlardagi muzlagan jinslarda o‘tadigan qiya stvol og‘zi 10 m. masofada yaxlit romli yog‘och krep bilan mustahamlanadi, bunda stvolning boshqa uchastkalarida krep har tomonlama qo‘yiladi yoki umuman qo‘yilmasligi mumkin

2 -2, 5 m. chegarasida gardishsimon krepni yaxlit mustahkamlash bir xil sharoitlarda va vertikal lahimlar uchun - shamollatish shurflari, ko‘tarmalar va zaxira chiqish joylari uchun mo‘ljallangan.

SHaxta stvolini tayanch (asosiy) gardishlar yordamida yog‘och krepda va boshqa turdagi kreplarda (ayrim hollarda) alohida zvenolarga ajratish qabul qilingan. Tayanch gardishlarning asosiy vazifasi – bitta zveno chegarasida krep og‘irligidagi yuklamani qabul qilish.Zveno balandligi bir necha metrdan bir necha o‘n metrgacha qabul qilinadi va u krep turi hamda kovlab o‘tishning kon-geologik sharoitlariga bog‘liq. Tayanch gardishlar, odatda, ancha qattiq jinslarga to‘g‘ri keladi. Hozirgi vaqtda ular monolit betonli va sachratma betonli kreplardan tiklanmaydi, chunki bu kreplar stvolning jinsli devorlari bilan yaxshigina ulanish (bog‘lanish) ga ega. YOg‘och kreplarda zveno balandligi 3 – 5 m.ni tashkil etadi.