Marketing tadqiqotlari

Marketingning 
undovchi 
omillari: 

 
Narx 

 
Mahsulot 

 
Taqsimot 
usullari 

 
Sotishni 
rag‟batlantirish 
 
Boshqa 
qo„zg‟atuvchilar: 
 

 
Iqtisodiy 

 
Ilmiy-
texnikaviy 

 
Siyosiy 

 
Madaniy 
 
«Qora quti» -
xaridorning ongi 
 
 
Xaridorning 
tavsifi 
 
 
 
Xaridor 
tomonidan 
qaror qabul 
qilish  
jarayoni 
Xaridorlarning 
javob 
harakatlari: 
 

 
Tovar tanlash 
 

 
Marka va 
assortiment tanlash 
 

 
Diller tanlash 
 

 
Sotib olish 
vaqtini va hajmini 
tanlash 
Xaridni amalga 
oshirish 

---

 
84 
 
atvorining vujudga kelishida muhim ahamiyatga ega. Lekin madaniyat tub ma`noda, irqiy va milliy 
madaniyat  bilan  birlashgan  tarzda  uchraydi.  Faraz  qilaylik,  yoshlarning  individualligi,  faolligi, 
erkinligi  va  yuqori  martabaga  bo„lgan  intilishi,  yalpi  madaniy  jihatga  ega  bo„lsa,  milliy  va  irqiy 
taaluqlilik, tarixiy ko„nikma, barcha millat yoshlarida uzgacha xususiyatlarga ega. 
12.3-chizma 
 
 
Madaniy jihatdan xaridorning amaldagi ijtimoiy mavqei o„rni ham muhim ahamiyatga ega. 
Ijtimoiy mavqe yoki o„rin-xaridorning jamiyat miqyosida tegishli kasb, mashg‟ullik va qiziqishlari, 
atvorlarga  ko„ra  tartibli  tarzda  shakllangan  guruhlarga  bo„linishidir.  Ushbu  ijtimoiy  guruhlarga 
ajratishda  madaniy saviya, kasb, daromadlar  miqdori, odatlar, qadriyatlar asosiy  farqlanish  belgisi 
bo„lib  hisoblanadi.  Masalan,  AQSHda  ijtimoiy  guruhlarni  6sinfga  bo„lib  o„rganish,  sotsiologlar 
tomonidan 1978 yili asoslab berilgan. 
Oliy,  o„rta  va  past  sinflar  o„z  navbatida  yana  yuqori  va  quyi  sinfga  bo„lingan.  Shulardan, 
yuqori oliy sinf vakillari va ularning xaridorlik atvorini  ko„rib  o„taylik.  Ushbu  sinf  aholining 1  
foizdan    kam    qismini  tashkil  etib  jamiyatning  nufuzli    (elita)  vakillari    bo„lib,  mashhur  va  
badavlat   oila   a`zolaridan  tarkib    topadi.    Ular  asosan  boyliklarini  hayriya  qilishni    yoqtiradilar, 
bir    necha    uylarga  egalik      qiladilar,  farzandlarini  xususiy    maktablarda    o„qitadilar,  o„z  
boyliklarini  esa ochiq  ko„rsatishga  va  maqtanishga  odatlanmaganlar.   
Boshqa    sinf    vakillari    uchun  ular    referent    guruh,  boshqacha    qilib    aytganda,    o„rnak  
hisoblanadilar.  Ushbu  guruh  vakillari qimmatbaho  taqinchoqlar,  antikvar  buyumlar, hashamatli 
uylarga  egalik  qilib,  oliy  toifadagi  dam  olish  va  sayohat  xizmatlaridan  foydalanadilar.  Xaridorlik 
atvorlari va kiyinishlari konservativ tarzda ifodalanadi. 
Quyi  oliy  sinf  vakillariga  esa  erkin  kasb  sohiblari,  ya`ni    san`atkorlar,  rassomlar,  yirik 
olimlar,  yuqori  malakali  tibbiyot  xodimlari  va  boshqalar  kiradi.  Ular  yuqori  oliy  sinf  vakillariga 
nisbatan ko„proq harajat qiladilar  va ularga taqlid qiladilar, chunki ularning amaldagi daromadlari 
ham yuqori darajada bo„ladi.  
Referent (nazorat)  guruhlar –  shaxsiy    muloqotda  bevosita  va  bilvosita  insonning  xaridga 
bo„lgan  munosabatining  shakllanishida  etakchilik  qiluvchi  guruhlar  demakdir.  Ularga  do„stlar 
doirasi,  qushnilar,  xamkasblar,  faoliyat  yuzasidan  to„qnashgan  nufuzli  tanishlar  kiradi.  Oila  esa, 
aloxida o„rganishni va sinchkovlikni talab etadi.  
Masalan, odatdagi turmushda yosh oila a`zolarining xarid vaqtidagi atvorlarini olaylik. Oila 
rahbari odatda erkak, asosiy va turmush uchun zarur bo„lgan qimmat tovarlarni (mebel, televizor, 
kir  yuvish  mashinasi,  tuzatish  mollari  va  shunga  o„xshashlarni)  tanlashda  va  xarid  qilishda