Marketing tadqiqotlari

Kamol 
topish e. 
Hurmatga 
ehtiyoj 
(nufuz, tani-
lish va h.zo.)  
 
Ijtimoiy  ehtiyojlar 
(ma‟naviy yaqinlik, 
jamoada bo‟lish, 
muhabbat va h.zo.)  
 
 
Xavfsizlikka ehtiyoj 

---

 
86 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Bevosita xarid jarayonida idrok etish xususiyatini ko„rib o„taylik. Idrok etish o„z navbatida, 
xaridorningsh tashqi  muhit  xususidagi shaxsiy tasavvurini ifodalaydi  va u tegishli tovar bo„yicha: 
tasviriy  idrok,  tanlanma  idrok  va  tasviriy  xotirada  o„rnashadi.  Ushbu  bosqichlar  tovar  to„grisida 
umumiy  mulohazani,  muayyan  shaklni,  iste`mol  qilishdagi  tasavvurini  shakllantiradi.  Keyingi 
psixologik  jihatlar  bo„lmish:  o„zlashtirish,  ishonch,  o„zaro  munosabatda  yanada  qat`iylashadi  va 
xaridning sodir etilishida etakchilik qiladi. 
Idrok  etish  va  o„zlashtirish  jarayonida  xaridorning  qat`iyatlilik  saloxiyati  uchun  zamin 
yaratiladi. Xarid qilish jarayoni uzviy tarzda quyidagi bosqichlardan iborat: 

 
qanday talabning qondirilishini belgilash; 

 
tovar xususida axborot yig‟ish; 

 
tovarlar turi bo„yicha variantlar baholash; 

 
xarid qilish to„g‟risida kqaror qabul qilish; 

 
xarid qilingan buyumga munosabat. 
Xaridor o„zining qaysi turdagi talabini dastlab qondirishi borasidagi bir qarorga kelguncha, 
u ko„p jihatlarni tahlil qiladi. Ushbu tovarniolish va u ayni shu vaqtda nechog‟lik zarurq Bu menga 
qanday imkoniyatlar yaratadiq Ushbu xarid men uchun o„rinlimi va atrofdagilar unga qanday baho 
berishlari  mumkinq  Ushbu  tovar  sotish  bilan  shug‟ullanayotgan  marketing  tadqiqotchisi    uchun 
quyidagisavollarga  javob  topish  zarur.  qanday  turdagi  ehtiyojlar  va  muammolar  xaridorga  ta`sir 
o„tkazadiq  Ushbu  muammolar  qanday  vujudga  keldiq  qanday  qilib  xaridor  aynan  shu  tovarni 
tanlamoqchiq 
Ko„pgina xollarda xaridorga tovarning to„liq imkoniyatlari, foydalanish xususidagi axborot 
to„liq  etib  bormaydi.  Shu  sababdan,  xaridor  va  sotuvchi  suhbatidan  asosiy  natija  kutiladi.  Ushbu 
suhbat mavzusi-qaysi  tovar qanday assortimenti taklif etilgan, uning sifati, narxi xususida axborot 
to„plash hisoblanadi. 
So„ngra  tovarlar  bo„yicha  variantlar  baholanadi.  Baholash  mezonlari  sifatida  moda, texnik 
imkoniyatlar, pishiqligi, dizayni, kafolat, sotuvdan keyingi xizmat va shu kabilar bo„ladi. Lekin har 
bir tovar o„ziga xos baholanish ketma-ketligiga ega. Masalan, avtomobillar bo„yicha ularning sinfi, 
quvvati,  modeli,  ichki  qo„shimcha  imkoniyatlari,  yonilg‟i  sarfi,  ehtiyot  qiismlar  va  tuzatish 
imkoniyatlari, rangi, narxi bo„yicha axborot albatta zarur. Bu axborotlar xaridorga: 

 
tovar  markasi,  marka-tarzi,   manfaat   darajasi   to„g‟risida    etarlicha   ko„nikma    hosil  
qilishga  va baholashga  imkon  yaratadi. 
Bevosita  xarid  qilish chog‟ida  ham xaridor  o„z  tanlovini  o„zgartirishi  mumkin.  Bunda 
unga  sotuvchi, oila  a`zosi,  xamkasbi va  qolaversa  o„sha vaqtda  savdo  zalida  bo„lgan  o„tkinchi 
xaridor  ta`sir  etishi  mumkin.    Xaridorning    o„z  tanlovini  va    qarorini  o„zgartirishga  uning  o„z  
fikrida qat`iy  tura olishi,  o„z  shaxsiyatini  qadrlashi va boshqa  psixolog xususiyatlar  ta`sir etadi.