chistoniy va parya. XX asm ing 20-yillarida Surxondaryodagi
Sariosiyo va Yurchida Q oratog4 Io‘lilari yashagan,
shuningdek,
Surxon va Hisor vodiylarida ham ulam i uchratish mumkin edi.
Hisorda
ulam ing katta mozori, ya'ni xilxonasi ham b o ‘lgan. Olimlar
“mahalliy
lo‘lilar”ning
M arkaziy
Osiyoga Hindistondan kirib
kelganligi va bunga ko‘p vaqt bo ‘lganligini qayd etadi. Jumladan,
tadqiqotchi A. P. Barannikov ushbu fikmi asoslash maqsadida,
Abulqosim Firdavsiyning “ Ш охнома” dostoniga murojaat qiladi.
Dostonda Eron shohi Bahrom G o ‘r (V asr)ga Hindistondan tortiq
sifatida 12 ming lo‘lilar yuborilgani haqida ma’lumot keltiriladi.
Shuningdek, lo ‘lilar to ‘g ‘risida Zahiriddin M uhammad Bobum ing
“ Бобурнома”, A bulg‘oziy Bahodirxonning “Ш ажарайи турк” va Mir
M uhammad Am in Buxoriyning “ Убайдулланома”
asarlarida ham
m a'lum otlar mavjud.
Buyuk Am ir Tem um ing Hindistonga qilgan
yurishlari davrida ham loMilaming o ‘z vatanini tark etishi kuchaygan.
Sohibqiron
Hindistondan
qaytayotganida
ko‘pIab
ustalami
Samarqandga olib kelgan. Ulam ing orasida lo‘lilar ham mavjud edi.
Samarqandda Am ir Temur davrida lo‘lilar mahallasi bo‘Iganligi
haqida ma'lum otlar mavjud. Samarqand, Buxoro, Toshkent, Farg‘ona,
Q o‘qon va Qarshi kabi yirik shaharlar hamda ba'zi qishloqlaming
chekkalarida loMilaming mahalla va to ‘p (to‘por)lari bo‘lgan.
179
M arkaziy Osiyo loMilari asosan, o ‘ziga xos sheva bilan tojik tilida
so‘zlashadi, ya’ni ular argo (o‘ziga xos jargon) uslubiga ham ega.
Ammo, Tojikistonning Dushanbe, Hisor, KoMob va Q o‘rg ‘ontepa kabi
hududlari, shuningdek, 0 ‘zbekistonning Buxoro viloyatida istiqom at
qilayotgan lo iila m in g ba'zi lari o ‘zbek tilida gaplashadi.
M arkaziy Osiyo lo ‘lilarining an'anaviy m ashg‘ulotlari asosan,
dallollik, zuluk sotish, yog‘ochlardan turli uy-ro‘z g ‘o r buyum larini
tayyorlash, panshaxa, ketmon, g ‘ildirak to ‘g ‘i
va gupchagini
charxlash, do ‘ppi, belbog‘ tikish ham da
qalaydan xalqa yasash
kabilardan iborat boMgan. Shu bilan birga, zargarlik va chachvon
tayyorlash ham ulam i faoliyatining bir qismini tashkil etgan. Ayollari
tilanchilik, folbinlik va xalq tabobati bilan m ashg‘ul boMgan.
LoMilar asrlar davom ida ham ma yerda muttasil quvgMnda boMgan
va och-yalahg‘och kun kechirgan. O ctm ishda loMilaming ko‘pchiligi
ijtimoiy foydali m ehnat bilan emas, asosan, tilanchilik bilan
shug‘ullangan. XX asrning 20-yillaridan so ‘ng lo‘lilam ing o ‘troq
madaniy hayot kechirish va ijtimoiy foydali
m ehnatga jalb etishga
alohida ahamiyat berildi. Sho‘ro hukumati k o ‘chm anchi loMilami
o ‘troq hayot va foydali m ehnatga jalb etish bo‘yicha muhim qarorlar
qabul qildi. Jumladan, 1933-yilda “LoMilami ishlab chiqarish, ta'lim
muassasalari va rahbarlik faoliyatlariga jalb etish” to ‘g ‘risidagi
hukumat qarori hamda 1956-yilda Sobiq Ittifoq Oliy Kengashi
Rayosati lo iila r haqida “Daydilik bilan shug‘ullanayotgan lo‘lilami
mehnatga jalb etish haqida”gi Qonunni qabul qildi.
Markaziy Osiyo lo‘lilari vaqtlar o ‘tishi bilan o ‘troq
hayot
kechirib, turmush darajasi tobora yuksalib bormoqda. Ular hozirgi
davrda jam oa xo‘jaliklari, shirkatlar va sanoat korxonalarida
ishlashmoqda. Turli idoralarda faoliyat ko ‘rsatuvchi ziyoli loMilar
qatlam salmoqli foizni tashkil etadi. Lo‘li bolalarining aksaiiyati
maktabga jalb etilgan, yoshlari esa o ‘rta maktab va oliy o ‘quv
yurtlarida ham ta'lim olmoqda.
LoMilarda qadimdan endogam (ichki)
nikoh hukmron boMgan,
biroq hozirgi kunda atrofdagi xalqlar bilan o ‘zaro munosabatlar tobora
yaqinlashib, aralash nikohlar soni kundan-kunga ortib bormoqda.
Qadimda jamiyatdan biqiq yashagan loMilaming keyinchalik xo ‘jaligi
va madaniyati taraqqiy etib borishi natijasida, ular atrofdagi aholiga
yanada
yaqinlashib,
o‘zaro
do‘stlik
va
ishonch
yanada
mustahkamlandi. Nikoh marosimlari asosan, xonadonlarda, yaqin
qarindoshlar ishtirokida o ‘tkaziladi. T o‘ylar qizg‘in v a j o ‘shqin o ‘tishi
odat tusiga kirgan. T o ‘yga taniqli polvonlar ham taklif etilib,
g ‘oliblarga ot, h o ‘kiz va pul berilgan.
L o‘lilam ing qon-qarindoshlik guruhi (to‘p, to ‘por)ga obro‘li
oqsoqol rahbarlik qilgan. T o‘p va to ‘por
shu oqsoqol nomi bilan ham
atalgan. 0 ‘zbek xonliklarida lo‘lilaming oqsoqollari maxsus yorliq
bilan tasdiqlangan va ularga muhim vazifalar yuklatilgan. L o ‘Iilar to ‘p
va to‘pori oqsoqollari hamda boshqa qarindoshlari to‘y, dafh va
boshqa marosim larda bir-birlariga har tom onlama yordam bergan.
Katta tadbirlarga esa asosan, ota rahbarlik qilgan.
Markaziy Osiyo lo‘lilari e'tiqod jihatidan musulmon sunniylari
hisoblanadi. Shuningdek, lo‘li!arda islomgacha bo‘lgan jin, pari,
alvasti va ziyon-zahm at haqidagi tasavvurlar jud a kuchli saqlanib
qolgan.
n
L o‘lilarda s^n'atga bo‘lgan
ishtiyoq tobora kuchaymoqda, “Jo ‘gi”
qo ‘shiq dastalari xalq shodiyonalari va bazmlarda xizmat qilmoqda.
Do'stlaringiz bilan baham: 
