|
Tos a’zolarining reflekslari. Kremaster (moyak refleksi) refleks son terisining
tashqi ichki yuzasi (teri refleksi) shtrixli chiziq chizib qo’zg’atilganda moyak
xaltasini qisqarishi va uni ko’tarilishi. Bu ham himoya refleksi; uning yoyi o’z
darajasida tutashadi.
Anal refleksi to’g’ri ichakning tashqi sfinkterining qisqarishi, buning uchun
orqa teshikning yaqinidagi teri shtrixli qo’zg’atiladi yoki ukol qilinadi, refleks yoyi
o’z darajasida tutashadi.
Har bir spinal refleks o’zining reseptiv maydoni yoki lokalizasiyasiga
(joylashgan yeri) ega. Masalan, tizza refleksining markazi II-IV bel segmentida;
axillov refleksi – V bel va I-II dumg’aza segmentlarida; tovon refleksi – I-II
dumg’aza, qorin mushaklarining markazi – VIII-XII ko’krak segmentlarida
joylashgan. Orqa miyaning hayotiy muhim markazi III-IV bo’yin segmentlarida
joylashgan diafragmaning harakatlanish markazi hisoblanadi. Agar u shikastlansa
odamning nafas olishi to’xtaydi va u o’ladi. Skelet muskulaturasining harakatlanish
markazlaridan tashqari orqa miyada bir qator simpatik va parasimpatik avtonom
(vegetativ) markazlar joylashgan.
Simpatik asab tizimi orqa miyaning ko’krak va bel bo’limining yuqori
segmentlaridagi yon shoxlarda yurak, tomirlar, ter bezlari, hazm yo’li, skelet
mushaklari, ya‘ni organizmning barcha to’qima va a‘zolarini innervasiyalaydi.
Yuqori ko’krak segmentida qorachiq kengayishining simpatik markazi joylashgan.
parasimpatik markazlar orqa miyaning dumg’aza bo’limida kichik tos a‘zolarini
(siydik ajratish, defekasiya, ereksiya, eyakulyasiya) innervasiyalaydi.
Spinal karaxtlik (shok). Orqa miya birdan bo’yinning yuqori qismidan kesilsa, yoki jarohat olsa o’tsa avval orqa miyaning deyarli barcha funksiyalari, shu jumladan orqa miya reflekslari ham o’sha zahoti yo’qola boshlaydi. Bu reaksiya spinal karaxtlik deyiladi. Bu reaksiyaning sababi shundaki, spinal neyronlarning normal faolligi ko’p jihatdan orqa miyaning doimiy tonusli qo’zg’alishiga bog’liqligidir. Bu qo’zg’alish unga yuqori markazlardan pastga tushuvchi asab tolalari bo’ylab, ayniqsa, retikulospinal, vestibulospinal va kortikospinal traktlardan, keladigan impulslar ta‘sirida ro’y beradi. Bir necha soat yoki hafta davomida spinal neyronlarning qo’zg’aluvchanligi asta-sekin tiklanadi. Bu barcha neyronlar uchun xos bo’lgan xossadir, ya‘ni ular yengillashtiruvchi impulslarni manbaini yo’qotganidan so’ng o’zining shaxsiy tabiiy qo’zg’aluvchanligini oshiradi va shu yo’l bilan yo’qotganini o’rnini to’ldiradi. Ko’plab noprimatlarda orqa miya markazlarining normaga qaytishi uchun bir necha soatdan bir necha sutkagacha kerak bo’ladi. Biroq odamda tiklanish bir necha haftaga cho’ziladi, ba‘zida esa tiklanmaydi. Boshqa hollarda esa, aksincha, haddan ortiq tiklanadi va buning natijasida orqa miyaning qisman yoki barcha funksiyalari ortiqcha qo’zg’algan holatda bo’ladi. Quyida spinal funksiyalardan ayrimlarini, ayniqsa spinal karaxtlik vaqtida yoki undan keyin aziyat chekadiganlarning, sanab o’tamiz:
Spinal karaxtlik boshlanganda darhol va ancha sezilarli darajada arterial
bosim tushib ketadi (40 mm sim. ust.gacha). Bu simpatik asab tizimining faolligini
deyarli to’liq bloklanganligini ko’rsatadi. Bosim odatda bir necha kun ichida normaga
qaytadi (hattoki odamda ham).
Orqa miyada birlashgan skelet mushaklarining barcha reflekslari
karaxtlikning birinchi bosqichida bloklanadi. Ushbu reflekslarni hayvonlarda
tiklanish uchun bir necha soatdan bir necha kungacha; odamlar uchun - 2 haftadan bir necha oy talab qilinadi. Hayvonlarda ham, odamlarda ham ayrim reflekslar oxir oqibatda o’ta qo’zg’aluvchan bo’lib qoladi, ayniqsa, bosh va orqa miya yo’llarining asosiy qismi kesilganda ayrim yengillashtiruvchi yo’llar saqlab qolingan bo’lsa. Birinchi bo’lib cho’zilish reflekslari tiklanadi, keyinchalik asta-sekin murakkabroq reflekslar: bukish, antigravitasion pozali va qisman qadam tashlash reflekslari tegishli tartibda tiklanadi.
Siydik pufagi va to’g’ri ichakning bo’shashini nazorat qiladigan orqa
miyaning dumg’aza bo’limi reflekslari orqa miya kesilganidan so’ng birinchi hafta mobaynida bo’lmaydi, lekin ko’p hollarda ular tiklanadi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
