Markaziy nerv sistemasi bo’limlarining tuzilishi va vazifalari. Orqa miyaning tuzilishi

Odam tik turganida tananing mahalliy klinik ahamiyatga ega bo‘lgan
orqa miya reflekslari

Refleksning nomi	Qo‘llaniladigan ta’sirot	Refleks natijasi	Refleks markazining joylashishi
Pay (cho’zilish) reflekslari: Tirsak	Bolg’acha bilan sal bukilgan qo’lning ikki boshli mushagi payiga uriladi	Ikki boshli mushak qisqaradi va qo’l bukiladi	5 – 6 bo’yin segmentlari
Tizza	Bolg’acha bilan sonning to’rt boshli mushagi payiga uriladi.	To’rt boshli mushak qisqarib, oyoq tizza bo’g’inida yoziladi	2 – 4 bel segmentlari
Axill refleksi	Bolg’acha bilan Axill payiga uriladi	Oyoq panjasi kaft tomonga bukiladi	1 – 2 dumg’aza segmentlar
Qorin reflekslari: Yuqoridagi	Teriga chiziq tortib ta‘sirot berish: pastki qovurg’alarga parallel qilib	Qorin mushak larining tegishli qismlari qisqaradi	8 – 9 ko’krak segmentlar
O’rtadagi	Kindik yonida gorizontal yunalishda	9 – 10 ko’krak segmentlar
Pastdagi	Chov burmasiga	11 – 12 ko’krak segmentlar
Kremaster refleksi	Sonning ichki yuzasiga chiziq ta‘sir etish	Kremaster mushagi qisqarib, moyakni ko’taradi	1 – 2 segmentlar
Anal refleks	Anus yaqinida chiziq yoki sanchish bilan ta‘sir etish	To’g’ri ichakning tashqi sfinkteri qisqaradi	4 – 5 dumg’aza segmentlari
Oyoq kafti reflekslari	Oyoq kaftiga chiziq bilan sekin ta‘sir etish	Oyoq barmoqlari bukiladi	1 – 2 dumg’aza segmentlari

Ammo tabiiy sharoitda pay, ya‘ni cho’zilish reflekslari o’ziga xos tarzda paydo

bo’ladi.Tortish uchun oyoqlarni tizza bo’g’inlaridan bukishga qaratiladi. Buning
natijasida sonning to’rt boshli mushagi sal cho’ziladi va taranglashadi. Mushak
cho’zilib proprioreseptorlarni, ya‘ni mushak duklarini ko’zg’atadi va ulardan orqa
miyaga borgan impulslar to’rt boshli mushakni qisqartiradi, bu esa oyoqlarni gavda
og’irligidan bukilishiga yo’l qo’ymaydi.
Orqa miya reflekslarining katta guruhini tana qismlarining ma‘lum holatini
ta'minlovchi vaziyat reflekslari tashkil qiladi. Shulardan bo’yin-tonus reflekslarning
ahamiyati katta.
Orqa miyaning o‘tkazuvchi yo‘llarining faoliyati. O’tkazuvchi yo’llar deb
tuzilishiga va bajaradigan vazifasiga ko’ra uyg’un bo’lgan orqa miyaning turli
qismlarini va orqa miya bilan bog’laydigan tolalar guruhlariga aytiladi. Har qaysi
yo’lni tashkil qiladigan tolalar bir xil neyronlardan boshlanib, ma‘lum bir faoliyatni
bajaradigan neyronlarda tugaydi (2-jadval).
Faoliy xususiyatlariga binoan, assosiativ, komissural va proeksion asab tolalarga
bo’linadi. Assosiativ tolalar orqa miyaning bir tomonidagi turli segmentlarni
bog’laydi. Komissural tolalar esa turli segmentlarning qarama-qarshi tomonlari
o’rtasidan o’tgan. Proeksion tolalar haqiqiy o’tkazuvchi yo’llar bo’lib, ular pastdan
uni turli qismlari bilan bog’laydi. Bular afferent (markazga intiluvchi, sezuvchi) va
efferent (markazdan qochuvchi, harakatlantiruvchi) yo’llarga bo’linadi.
Tashqi va ichki muhit o’zgarishlariga javoban qo’zg’aladigan reseptorlarda
paydo bo’lgan impulslar afferent, ya‘ni markazga intiluvchi yo’llardan o’tadi.
Markazga intiluvchi yo’llarga ekstroreseptiv, proprioreseptiv va interoreseptiv sezgi
yo’llari kiradi.
Harakatlantiruvchi o’tkazuvchi yo’llar impulslarni bosh miya tizimlarida tashqi
va ichki muhit o’zgarishlariga javob reaksiyalarini shakllantiradi va orqa miya
markazlariga o’tkazadi. Efferent yo’llarining ta'rifi jadvalda berilgan.


2-jadval