Марказий осиё давлатлари ва туркия муносабатлари бўйича сўнги йилларда чоп этилган адабиётлар таҳлили

ǀ
ISSUE 6 
ǀ
2021 
ISSN: 2181-1601
Uzbekistan
 
www.scientificprogress.uz
 
Page 368
Озарбайжон нефти дунё нефт эҳтиёжини 5% ини таъминлай олади ҳолос.
) 
Марказий Осиё ва Каспийбўйи минтақасида Туркия геосиёсий фаолияти асосий 
эътибори Форс кўрфазида бўлган АҚШнинг манфаатларини тўла намоён этади. 
АҚШ ва Европа Иттифоқи Туркияни Марказий Осиёда нафақат геосиёсий 
даражада, балки унинг иқтисодий, сиёсий ва маданий-гуманитар фаолиятини 
молиявий қўллаб - қувватлаб келганлигини таъкидлайди тадқиқотчи M.Shakir 
[2017]. Мисол учун, муаллиф Тожикистонга Эрон сиёсий, диний ва маданий 
таъсири камайишида Туркиянинг ўрни муҳим эканлигини келитириб ўтган. 
Туркиянинг Марказий Осиёга нисбатан “юмшоқ куч”, нео-османизм, 
пантуркизм
сиёсати борасида мусулмон муаллифларининг билдирган фикрлари 
ҳам етарлича аҳамиятли. Ҳусусан, сўнги йилларда Эронга нисбатан Туркиянинг 
ролини Марказий Осиёда ошганлигини эътироф этган форс тадқиқотчилари 
M.Goodarzi & F.Maboodinejad [2016] фикрича, Туркиянинг Марказий Осиё ва 
Кавказда “юмшоқ куч” сиёсати ортидан ўзининг геосиёсий манфаатлари ҳамда 
нео-османизм ғояларини кучайиши кузатилмоқда. Аммо Туркиянинг Сурия 
ҳукуматига қарши жиҳодчи кучларни дастаклаши, Марказий Осиё давлатлари 
билан муносабатларига салбий таъсирини ўтказиши мумкин, - деб фикр 
билдиради муаллиф. Сабаб сифатида Марказий Осиё фуқароларини панисломизм 
ва радикал оқимлар таъсирига тушиб қолиш эҳтимолини кўрсатишмоқда. 
Сўнги йилларда Ҳиндистон Марказий Осиёда геосиёсий рақобатда ўрта 
даражадаги акторлар Туркия, Эрон, Покистонга бой бераётганлигига эътибор 
қаратган Shoaib Khan [2019] сўзининг давомида минтақада фаоллигини ошириш 
учун Ҳиндистон ШҲТ ташкилоти доирасида минтақада маданий-гуманитар 
сиёсатини (soft power) кучайтиришни мақсад қилаётганлигига муаллиф асосий 
урғуни берган. 
Юқоридаги муаллифларнинг фикрларидан хулоса қиладиган бўлсак, Ислом 
дунёсида лидерликка даъво қилувчи Туркия ва Эрон Марказий Осиёдаги рақобати 
жиддий кенг соҳаларда катта бўлмаса-да, асосан иқтисодий ва энергетика 
масалаларида давом этишини кўриш мумкин. Эронга нисбатан Туркия минтақа 
давлатларида ислом радикализмни ёйилишида сабабчи бўлаётганлиги ва ташқи 
сиёсатда пантуркизм ғояларини тарқалиши ҳаракатларига етарлича баҳо 
берилмаслиги салбий оқибатларга олиб келиши мумкинлиги адабиётларда 
келтириб ўтилади. Бошқа ислом давлатлари иқтисодий ҳамкорлик масалаларида 
Марказий Осиёда фаол бўлса-да, Туркия ва Эрон каби жиддий фаол бўла 
олмасликлари мумкинлиги адабиётларда кўзга ташланади.