Марказий осиё давлатлари ва туркия муносабатлари бўйича сўнги йилларда чоп этилган адабиётлар таҳлили

ǀ
ISSUE 6 
ǀ
2021 
ISSN: 2181-1601
Uzbekistan
 
www.scientificprogress.uz
 
Page 366
Муаллиф туркий тилли халқларда радикализмни ошишида Туркиянинг ҳиссаси 
катта деган хулосани беради. 
Шундай килиб, Ғарб ёндашувларида Туркия Марказий Осиё учун 
ривожланишнинг бир модели сифатида кўрилган эди. Минтақанинг энерго-
ресурсларини транзити, иқтисодий, маданий-гуманитар ҳамкорлик масалаларида 
Туркиянинг аҳамияти ошаётган бўлса-да, хавфсизлик ва унинг геосиёсий 
акторларнинг минтақадаги рақобатида етарли потенциалга эга эмаслигини 
кўрсатмоқда.
 
Ислом дунёси 
Туркия ва Марказий Осиёга муносабатлари доирасида ислом адабиётида асосан 
қуйидаги муаммолар орқали таҳлил килинган: Эрон-Туркия рақобатчилиги; 
хавфсизлик ва терроризмга қарши кураш масалалари; евро-атлантик давлатларнинг 
геосиёсати; Туркиянинг Марказий Осиёга нисбатан “юмшоқ кучи”, нео-османизм ва 
пантуркизм. 
Эрон-Туркия рақобатчилигига
бағишланган ишларда ислом дунёсининг етакчи 
лидерига айланишга ҳаракат қилаётган Эрон узоқ йиллардан бери Туркия билан 
рақобати қилишга ҳаракат қилаётганлиги айтиб ўтилган.
 
Сўнги йилларда Марказий 
Осиё ва Кавказнинг табиий ресурсларига бўлган қизиқиши Туркияни Каспий 
минтақасида Россия ва Эрон каби давлатлар билан рақобат қилишига олиб келди, 
- деб ёзади М.Я.Ҳудайр ва C.Ҳ.Иброҳим [2014]. Туркия Каспийбўйи углеводород 
маҳсулотлари транзитини ғарбга таъминлай олса, келажакда минтақа энерго-
хавфсизлигини қўлга олиши мумкинлигига урғу беришади, - муаллифлар. 
Юқоридаги масаланинг мантиқий давоми сифатида тадқиқотчи M.Arjmand 
[2018] Туркиянинг Жанубий Кавказда фаоллашувининг асосий мақсади Марказий 
Осиё углеводород маҳсулотларни Европага транзитини хавфсизлигини 
таъминлаш эканлигини таъкидлайди. Бу эса, Эроннинг минтақадаги геосиёсий 
мавқейига жиддий зарба бўлиши мумкинлигига урғу беради. Бундан ташқари, 
Эрон минтақа муаммоларини ҳал қилинишида бошқа ташқи кучларни 
иштирокига қарши эканлигини ва Туркиянинг минтақа муаммоларини 
интернационаллашувлаштиришига қарши эканлигига муаллиф эътибор беради. 
Бошқа тадқиқотчилар Эрон нафақат геосиёсий мавқейда балки, бошқа 
таъсир доираларини ишга солиш билан ҳам Марказий Осиёда Туркия билан 
рақобат қила олиши мумкин деб таъкидлашишади. Масалан, S.Mirfakhraei & 
M.Bandpey [2019] минтақада фаол медия дипломатиясини олиб бораётган 
Туркияга Эрон тўлалигича рақобат қила олиши мумкинлигига эътибор беришган. 
Муаллифларнинг айтишича, Эрон шу пайтгача ўзининг мавжуд медия ва халқ 
дипломатияси Форс кўрфази ва Яқин Шарққа қаратган эди. Энди эса Эрон 

---

SCIENTIFIC PROGRESS
VOLUME 2