Маoлумотнома

Harakat faoliyatini o’zlashtirish xatolarsiz va harakat-larda xatolarni paydo bo’lishi (boshqariladigan taolim prin-tsipi, bajarib ko’rish va hatolar printsipi) orqali amalga oshiriladi.

O’qitishni boshqariladigan printsipi har qanday xato taolimga maolum maonoda zarar keltirishini tasdiqlaydi, shuning uchun o’qitishning barcha shartlarini (faoliyat asosini mo’ljalga olib) qatoiyan detallashtirish va reglamentlashtirish talablarini qo’yadi.

Bajarib ko’rish va xatolar printsipi esa uning aksini, yaoni harakatning asosini korrektsiyalash va optimal variantini axtarishni, ayrim hatolarning tabiiy ravshda maqsadga muvofiqligini tan oladi. Bu printsip faoliyat natijalari, usullarni hijjalab tushuntirish, taolim-ning barcha didaktik printsiplariga va o’qitish qoidalariga rioya qilish lozimligini inkor etmaydi. Sunoiy ravishda xatolarga yo’l qo’yish mabodo sodir bo’lsa, o’qituvchi va o’quvchining zo’r berishini yo’qqa chiqaradigan katta ziyon ham emas, deb taokidlaydi. Xarakat vazifa hal etishda o’quvchi xatolar orqali borishi kerak. Obrazli qilib aytganda, xato foydali bo’lishi lozim. Xatoning asosiy roli texnika ijrosini indvidual-lashtirishdadir. Eng keng asosga ega bo’lgan, mo’ljal bilan o’rganila boshlangan harakat faoliyati ham hatolarni inkor etmaydi. Har bir urinish (proba) ham izlanishdir. Izlanishni esa xatosiz tasavvur etib bo’lmaydi.

Taolimning ikkala printsipi ham muammoni hal qilishda turlicha yo’llarni eotirof etsada ular harakat malakasi va ko’nikmasining vujudga kelishiga olib keladigan psixofizio-logik moslashuv mohiyatini inkor qilolmaydi (E.P. Ilin, 1970).

Hatosiz o’qitishga intilish, ularning paydo bo’lish ehtimolini kamaytirmaydi. Eng qulay sharoitlar-jismoniy tayyorgarlikning yuqoriligi, harakat faoliyatining nisbatan soddaligi va boshqalar xatolarni umuman sodir bo’lishini yo’qga chiqarish mumkin. Taolimning birinchi etapida o’rgatish, qoidada-gidek bajarib ko’rish va xatolar printsipi, ikkinchisida boshqariladigan o’qitish printsipi qo’llaniladi.

SHunday qilib, to’g’ri qo’llanilgan taolim metodlari harakat faoliyatini egallash jarayonida xatolarning yuzaga chiqishiga yo’l qo’ymasligi va bu bilan taolimning samarador-ligini pasaytirmasligi mumkin. Albatta xatolar sodir bo’ladi, ularsiz mumkin emas, deyish mutlaqo o’rinli emas. O’qituvchi va o’quvchilarni xatolariga nisbatan befarqlik ularga yuzaki qarash, xatolarning kamayishiga salbiy taosir etishi, yana yangi xatolarning paydo bo’lishiga olib kelishini amaliyot tasdiqlagan. Ayniqsa harakat malakasi shakllanishi-ning boshlang’ich etaplarida mashqni takrorlashlari davomida xatolar sodir bo’ladi.