Мақола ва тезислар номи

TO’KISHNING EKOLOGIK HAVFSIZ USULI
Sharofiddinov I.I. 
FarDU magistranti 
Ahmadaliyev M.A. 
FarDU dotsenti 
O’zbekistonada polimer mahsulotlarini ishlab chiqarishda dunyo miqyosida shuhrat qozongan 
"Uz-Kor Gas Chemical" MChJ QK yillik polietilen uchun 387 ming tonna, polipropilen uchun 83 
ming tonna ishlab chiqarish quvvatiga ega, shu bilan birga 109 ming tonnadan ziyod piroliz 
kondensati ishlab chiqariladigan korxonada ham yillik 4800 tonna yoki sutkasiga 8-10 tonna 
miqdorida pirolizning og’ir smolasi hosil bo’ladi[1]. 
Pirolizning og’ir smolasi(keying o’rinlarda tar maxsuloti deb yuritamiz) qora yoki qo’ng’ir 
rangli hidsiz qattiq va o’ta mo’rt moddalar hisoblanib, suyuqlanish harorati 104±1oC ni tashkil 
etadi. Tarkib jihatidan C9 va undan yuqori uglevodorodlardan tashkil topgan. Zichligi 1050 kg/m3 
hamda 4 sinf havflilikga ega 
hisoblanadi. Hosil bo’lish normativi 
1,65 t/ ming tonna maxsulotga.
Pirolizning og’ir smolasi - 
kondensatlangan alkil va alkenil 
aromatik uglevodorodlarning ikki yoki 
undan ko'p halqali, alkenil aromatik 
uglevodorodlarning oligomerlari va 
ma'lum miqdordagi asfalten va boshqa 
yuqori 
molekulyar 
og'irlikdagi 
aralashmasi. 
Og'ir 
qatronlar 
rentabelligi 
asosan 
jarayonda 
foydalanadigan xom-ashyo tarkibi va 
piroliz 
sharoitlariga 
bog'liq. 
Uglevodorodlarning asosiy qismi og'ir 
qatronlar 200 ° C dan yuqori haroratda 
qaynaydigan kondesir xalqalardan 
iboratdir. 
Uning to’kib olish jarayoni 
texnologik sxemasi quyida keltiriladi 
Xususan texnologik jarayonda 
fraksionatorning kub qismi 240-3000 C haroratni tashkil etadi. Bu haroratda tar maxsuloti asta sekin 
parchalana boshlaydi va atrofga metil naftalin, etil naftalin fraksiyalari tarqalib atrof muhit hamda 
xizmat ko’rsatuvchi personal sog’ligiga bir qancha zarar keltiradi.

---

882 
Bunga sabab o'tkir zaharlanishda 
naftalin va uning hosilalari bosh og'rig'iga, 
ko'ngil 
aynishiga, 
qusishga, 
shilliq 
qavatning 
tirnash 
xususiyati 
keltirib 
chiqaradi. Naftalanning uzoq muddatli 
ta'sirida 
eritrotsitlar 
(eritrotsitlar) 
zararlanishi yoki yo'q qilinishi mumkin. 
Naftalanning surunkali ta'siri ham jigar va 
oshqozon osti bezining buzilishiga olib 
keladi, atrofik rinit va faringit rivojlanadi. 
Xalqaro saraton tadqiqotlari agentligi 
(IARC) 
naftalinni 
odamlarda 
va 
hayvonlarda saraton kasalligini keltirib 
chiqarishi mumkin bo'lgan kanserogen deb 
tasnifladi [2]. 
Inson tanasida u ko'pincha yog'li 
to'qimalarda to'planadi, u erda yog' 
to'qimalari kuyish boshlangunga qadar 
to'planishi mumkin va bu moddalar qon 
oqimiga kirmaydi, shundan keyin tanani 
zaharlaydi (qon ketishi, tashqi ko'rinishi 
o'smalar va boshqalar). 
Biz taklif etmoqchi bo’lgan ixtiroda 
to’kib olinadigan tar maxsuloti vaqtinchalik 
saqlanuvchi idish orqali(tindirgich) o’tkazilib uni gazsizlantiriladi hamda atrofga polisiklik 
aromatik uglevodorolar tarqalishi havfi bir muncha kamaytiriladi. Bu esa to’kish jarayonida 
personal havfsizligini ta’minlab qulay ish jarayonini tashkil etadi.
Quyida biz taklif etmoqchi bo’lgan texnologik jarayon sxemasini keltiramiz 
Biroq texnologik jarayonda tindirgich haroratini 2000 C dan quyi tushib ketishi tar 
maxsulotini qotishi va liniyalarda tiqilishlar hosil qiladi. Shu sababdan texnologik jarayonda to’kish 
haroratini 2000 C dan tushirmaslikga katta e’tibor berish lozim.