|
4.3. «O‘zbek modeli» tamoyillarining ijtimoiy, siyosiy,
huquqiy jihatlari
Milliy g‘oya va milliy mafkura millatchilik, irqchilik ruhiga,
ma’naviy izolyatsionizmga chaqiriq sifatida tushunilmaydi. U milliy
va umuminsoniy qadriyatlarni uyg‘unlashtirishga, jahon xalqlarining
ilm-fan, madaniyat, san’at, sport va boshqa sohalarda erishgan
yutuqlarini qabul qilib, milliy tajribaga payvand qilishga qaratilgan.
90
Shunga o‘xshab, o‘zbek modeli ham jahon xalqlarining iqtisodiyotni
rivojlantirish, turli muammolarni hal qilishda topgan, qo‘llagan
yutuqlarini, yangicha yondashuvlarini, nostandart ijodiy yechimlarini
tanqidiy o‘rganib, qabul kiladi, boyitadi va o‘zi ham takomillashadi.
O‘zbek modeli ochiq va rivojlanuvchi modeldir. U na
texnologik, na savdo almashuv, na umumiy, na iqtisodiy, na ijtimoiy-
madaniy, na ma’naviy-mafkuraviy masalalarda mahdud emas.
O‘zbek modelining nazariy poydevorini Islom Karimov olg‘a
surgan besh tamoyil tashkil etadi:
1) iqtisodiyotning siyosatdan ustuvorligi va mafkuradan xoliligi;
2) davlat bosh islohotchi ekanligi;
3) qonunning ustuvorligi va barchaga birdayligi;
4) kuchli ijtimoiy siyosat olib borish va aholining kam
ta’minlangan qismini ijtimoiy muhofaza qilish;
5) islohotlarni bosqichma-bosqich amalga oshirish.
Yana bir bor ta’kidlamoqchimizki, islohotlar deganda faqat
iqtisodiyot sohasini qayta qurishgina emas, balki butun jamiyatni
tubdan yangilash, ijtimoiy soha, xalq ta’limi, madaniyat, sog‘liqni
saqlash, ommaviy axborot tizimi, ijtimoiy institutlar va ijtimoiy
ongni, dunyoqarashni, jamiyat ma’naviyatini o‘zgartirishni ham
nazarda tutilmoqda. Islohotlar jamiyatning o‘zgarishi mumkin
bo‘lgan hamma sohasini qamrab oladi. Binobarin, o‘zbek modeli
islohotlarni ro‘yobga chiqaruvchi konseptual va amaliy chora-
tadbirlarning chambarchas mushtarak majmuyi, bus-butunligi sifatida
jamiyat hayotining barcha sohalari rivojlanishida namoyon bo‘ladi.
O‘zbek modelining takomillashuvi davom etmoqda. Taraqqiyot
modeli birdaniga tayyor holda vujudga kelmaydi. Ayrim tamoyillarni,
nazariy farazlarni va taxminlarni amaliyot tahrir qilishi, o‘zgartirishi
tabiiydir. Ba’zilarini esa qayta ko‘rib chiqish yoki boshqacha talqin
qilish lozim bo‘ladi. Amaliy chora-tadbirlar esa doimo o‘zgarib,
takomillashib, boyib boradi. Ammo asosiy strategik vazifalar
o‘zgarmaydi. Bu vazifalar - «demokratik, huquqiy davlat, fuqarolik
jamiyati qurish jarayonlari va bozor islohotlarini yanada chuqur-
lashtirish, odamlar ongida demokratik qadriyatlarni mustahkamlash
yo‘lidan og‘ishmay, izchil va qat’iyat bilan borishidir».
1
1
Каримов
И
.
А
.
Бизнинг
бош
мақсадимиз
-
жамиятни
демократлаштириш
ва
янгилаш
,
мамлакатни
модернизация
ва
ислоҳ
этишдир
.
Т
.:
Ўзбекистон
, 2005
й
., 34-
б
.
91
Bir so‘z bilan aytganda, taraqqiyot modeli qotib qolgan andoza,
bichim emas, u asta-sekin shakllanadi, takomillashadi, rivojlanib,
yetuk, mustahkam mexanizmga aylanadi. Uning yaratuvchilik salo-
hiyati yildan yilga o‘sib boraveradi.
Taraqqiyotning yetuk modeli vujudga kelishi uchun faqat yaxshi
niyat va xohish-irodaning o‘zi kamlik qiladi, jamiyatda muayyan
obyektiv ijtimoiy-iqtisodiy shart-sharoit hamda iqtisodiy munosabat-
lar subyektlarining minimal darajada tayyorgarligi, bilim saviyasi
talab qilinadi.
O‘tish davrida taraqqiyot modeli rivojlanishi, takomillashi-
shidagi qiyinchiliklar, ziddiyatlar ikki sababga borib taqaladi. Birin-
chisi - obyektiv sabablar majmuasi. Bunga mulk shakllarining
noyetukligi, xo‘jalik yuritishning turli shakllari o‘rtasida dinamik
muvozanatning yo‘qligi, bozor infratuzilmasi unsurlari, umuman,
bozor munosabatlari hali to‘liq qaror topib ulgurmaganligi kiradi. Bu
qonunchilik tizimiga ham taalluqli. O‘tish davridagi moliya-kredit
tizimining takomillashmagani, milliy valyutaning konvertatsiyasidagi
qiyinchiliklar, inflyatsiya darajasining nisbatan balandligi kabi
muammolar ham obyektiv sabablarga kiradi.
Ikkinchisi - subyektiv sabablar: xo‘jalik yurituvchilarda egalik
hissi yetishmasligi, rahbar va mutaxassislarning aksariyati ma’muriy-
buyruqbozlik tizimida tarbiya topganligi, iqtisodiy usullarni yaxshi
bilmasliklari natijasida boshqaruvdagi kamchiliklar va hokazo. Ular
iqtisodiy usullar yordamida ishni tashkil etishni va boshqarishni
yetarlicha bilmaydilar. Natijada o‘zlari o‘rgangan ma’muriy-buyruq-
bozlik usulini faoliyatlarida iqtisodiy usullarga nisbatan, ayniqsa,
dastlabki-yillarda, ko‘proq qo‘llaydilar. Shu bois ko‘pchilik korxona-
lar aksiyadorlik jamiyatiga yoki mulkchilikning boshqa shakllariga
aylanganlariga qaramay, ularda ishni tashkil qilish va boshqarishda
eski sarqitlar uchrab turadi.
Yuqoridagi ikki sababga ko‘ra yaqin-yaqingacha xo‘jalik yurit-
uvchilar o‘rtasida shartnomalar ancha sayoz, ba’zan rasmiyatchilik
uchun tuzilar edi. Shartnomalarga rioya qilishda haligacha ko‘p qiyin-
chiliklar bor. Ishlab chiqarilgan mahsulot o‘zimniki emas, davlatniki,
degan tushuncha korxonalar rahbarlari, mutaxassislarida, ayniqsa,
ishchilarida to‘liq yo‘qolmagan. Natijada iste’molchilarning to‘lov
qobiliyatlari yaxshi o‘rganilmasdan, mahsulotlarni tekinga berib
92
yuborish hollari mavjud, qarzlarni undirishda faollik ko‘rsatilmayotir.
Bu debitor va kreditor qarzlarning o‘sishiga olib kelmoqda. O‘zaro
to‘lovlardagi kamchiliklar taraqqiyot modeli imkoniyatlarini pasay-
tirib yubormoqda.
Aksariyat tarmoq rahbarlariga yangicha iqtisodiy tafakkur
yetishmayotir. Ular ba’zan sovet davridagidek, telefon huquqidan
foydalanib, mahsulotni bir ishonch qog‘ozi bo‘yicha berib yuborishga
korxonalarni majbur qiladilar. Umuman, iqtisodiy va ayrim yuridik
qonunlarga, Prezident farmonlari va hukumat qarorlariga rioya qilish
ma’lum darajada oqsamoqda.
Tarraqqiyot modeli imkoniyatlarini ro‘yobga chiqarmayotgan
subyektiv sabablardan yana biri – korrupsiya va poraxo‘rlik illatidirki,
u tadbirkorlikning, ayniqsa, kichik biznesning yo‘lida g‘ov
bo‘l-
moqda.
Obyektiv
shart-sharoitlar asosan amaliy bunyodkorlik jarayonida
yaratilsa, salbiy subyektiv omillar ko‘proq dunyoqarashni va tafakkur-
ni boyitish, yangi bilimlar berish, o‘qitish, rahbar, mutaxassis va keng
ommani yangi omillar, qadriyatlar asosida tarbiyalash orqali bartaraf
etiladi. Ya’ni ma’naviy-ma’rifiy ishlar o‘zbek modelining shakllanishi
va salohiyatini yuzaga chiqarishda katta ahamiyat kasb etadi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
