Ma’mur qahhorov

inkorni inkor qonuni
rivojlanishning 
davomiyligini, umumiy yo’nalishini ko’rsatadi. Bu qonunga ko‘ra, 
dunyoda hamma narsa o‘zgarib turar ekan, bugun yangilik bo‘lgan 
narsa vaqti kelib o‘zining qarama-qarshisiga aylanadi, ya’ni eskiradi, 
o‘z-o‘ziga zid bo‘lib qoladi, yanada yangiroq biror boshqa narsa 
bilan ziddiyatga kirishadi. Eskining yangi tomonidan bartaraf etilishi 
jarayoni 
inkor
deyiladi. Inkorning ikki turi mavjud: dialektik va 
metafizik inkor.
Dialektik inkor
– bu eskini tamomila yo‘q qilish, rad etish emas, balki 
undagi ijobiy xossa va tomonlarni saqlab qolgan holda yangi uchun 
asosga aylantirish demakdir. Masalan, halqimizning «Yangi uy 
qurmay turib, eskisini buzma» degan maqolida dialektik inkorning 
ana shu davomiylikni ta’minlaydigan hayotiy muhim xususiyati aks 
etgan. Shu jixati bilan dialektik inkor rivojlanish jarayonining muhim 
sharti va momentiga aylanadi. 
Rivojlanishning cheki yo‘q, demak, inkor jaryonlari ham cheksiz 
davom etishi mumkin. Masalan, urug‘ yerga tushib, qulay sharoitda 
o‘simlikka aylanadi, bu – inkor. Agar o‘simlik nixolga aylansa, bu – 
inkorning inkori. Nixol usib, daraxtga aylansa, bu ham inkor, bu 
daraxt meva tugsa, bu navbatdagi inkordir. Demak, «
inkorni inkor
» 
ramziy ma’noda aytilgan bo‘lib, aslida rivojlanishda inkorlar juda 
ko‘p uchraydi va ular taraqqiyotning uzluksizligi hamda davomiyligini 
anglatadi.
Inkorni inkor qonuni rivojlanishning umumiy yunalishini ham ko‘rsatib 
beradi. Ayrim mutafakkirlar rivojlanishni to‘gri chiziq bo‘yicha 
amalga oshadi deyishsa, boshqa bir faylasuflar doira ichida, yana 
boshqalari uchburchak ko‘rinishida deb hisoblaydilar. Dialektikaga 

---

ko‘ra murakkab rivojlanish jarayonini biror-bir shaklga majburlab 
kiritish aslo mumkin emas. Biroq uni shartli ravishda g‘oyatda 
murakkab, yuqorida sanab o‘tilgan chiziqli, doirasimon va 
ilgarilanma xarakatlarning mujassami sifatida spiral ko‘rinishida 
tasvirlash mumkin. Gap shundaki, tarixda hamma narsa 
takrorlanadi, ammo bu takrorlash nisbatan yuqoriroq bosqichda, 
yangi zamonu-makonda amalga oshadi. Spiral ana shu 
qonuniyatni, ya’ni inkorni inkor natijasida yuqoriroq bosqichda 
boshlang‘ich holatga qaytishni yorqin ifodalaydi. Shu ma’noda