Ma’mur qahhorov

sotsiologizatorlik
” konsepsiyalarida 
insondagi tabiiy-biologik hususiyatlar xuddi shunday nazardan 
chetda qoladi va bir yoqlamalikka yo‘l qo‘yiladi. 
Inson tabiati ziddiyatli ekanligini din ham qayd etadi. Islom diniga 
ko‘ra, hudo odamga ham hayvonlik, ham shaytonlik, ham farishtalik 
jihatlarini bag‘ishlagan deyiladi. Masalan, hayotni faqat yeb-ichish 
deb bilgan nafs bandalarida hayvonlik hususiyatlari ustun, qing‘ir 
hayotga o‘rgangan kishilarda shaytoniylik ko‘proq, halol rizq topib 
yashayotgan odamlarda esa farishtalik hislatlari ustundir.
Inson tabiatining ziddiyatliligi haqida mashhur tasavvufchi alloma 
Shayx Aziziddin Nasafiyning quyidagi fikrlari ham diqqatga molik: 
“Inson hayvon turlaridan biri. Aynan hayvon ruhi tarbiya topib, talim 
va tahsil ko`rib, takrorlash, taqvo va zikr tufayli darajalar bo`ylab 
rivojlanadi va har bir daraja, martabada yangi nomga molik 
bo`ladi.” Odam jisman hayvonga monand, - degan edi mutafakkir 
shoir Abdurahmon Jomiy, -shu bilan birga u biror maxluqotda 
uchramaydigan nutq, til va tafakkur sohibidir. Jomiy insonni “hayvoni 
notiqa”, ya’ni nutqqa ega mavjudot deb atagan.
“Inson-ijtimoiy mavjudot” degani inson tabiatidagi biologik 
jihatlarning ahamiyatini yo‘qqa chiqarishni bildirmaydi. Dastlab 
biologik tur sifatida mavjud bo‘lgan odam evolyutsiyaning ma’lum 
bosqichida mehnat, jamoaviylik, nutq va ong tufayli tabiatdan 
ijtimoiy vujud sifatida ajralib chiqdi, ijtimoiylashdi, ammo uning 
biologik jihatlari yo`qolib ketmadi, shaklan va mazmunan o‘zgardi, 

---

holos. Muhimi-unga nisbatan tabiiy tanlanish qonuni o‘z belgilovchilik 
ahamiyatini yo`qotdi. Odam o‘zida biologik va ijtimoiy jihatlarni 
birlashtirgan murakkab