Ma’mur qahhorov

bu odatda, anglanmagan, beihtiyor amalga oshadigan xatti-
xarakatlardir.
Bunday xatti-xarakatlarning sababi onggacha etib 
kelib ulgurmaydi yoki biror tabiiy yoki sun’iy omil bilan onggacha etib 
kelmaydigan darajada to‘silgan bo`ladi. Masalan, odam uyquda, 
gipnoz, qattiq mastlik yoki giyohvand modda ta’sirida bo‘lgan 
holatlarda voqelikka nisbatan ongli munosabatda bo‘la olmaydi, 
binobarin, bunday holatlarda u o‘z hatti-harakatlarini anglab 
etmagan bo`ladi. 
Ongsizlik hodisasini dastlab psixoanaliz, ya’ni
ruhiy tahlil
deb 
nomlangan nazariya asoschisi, avstriyalik psixiatr Zigmund Freyd 
maxsus tadqiq qilgan. U ong ishtirok etmasdan avtomatik tarzda 
birovga ko‘r-ko‘rona taqlid qilish bilan yoki ixtiyorsiz, ong 
qatnashuvisiz yuz beradigan barcha holat va jarayonlarni “ongsizlik” 
tushunchasiga kiritgan. Keyinchalik bu g‘oyalar E.Fromm asos solgan 
“madaniy-ruhiy tahlil” , “sotsiopsixologizm”, “neofreydizm” oqimlari 
tomonidan ijodiy rivojlantirilgan. Freydning izdoshlari ongsizlik hodisasi 
alohida olingan odamning hulq – atvorida namoyon bo‘lib 
qolmasdan, badiiy ijodda, san’atda, butun boshli ijtimoiy guruhlar va 
hatto jamiyatlar faoliyatida ham ko‘rinadi deganlar. Ongsizlik 
ongdan tashqaridagi anglab bo‘lmaydigan abadiy psixik kuchlar 
boshqaruvidagi sohadir. Freyd fikricha, barcga ruhiy holatlarning, 

---

hatti-harakatlar, hattoki, tarixiy va ijtimoiy harakatlarning zamirida 
ham “libido” deb nomlanuvchi shaxvoniy (seksual) intilish yotadi, u 
olamda tanxo hukmrondir. Freydizm vakillari shunga o‘hshash 
ko‘plab boshqa fikrlar va dalillar asosida ongsizlik o‘zining miqyoslari 
hamda mavqeyi jihatidan onglilikdan ustundir, degan hulosa 
chiqaradilar. 
Hozirgi zamon falsafasi, tabiiyki, bu hildagi biryoqlama hulosalarga 
qo‘shila olmaydi. Haqiqatan ham inson faoliyati serqirra va rang-
barang. Unda ongli hatti-harakatlar bilan bir qatorda ongsiz yoki hali 
to‘liq anglanmagan hulq-atvor uchun ham o‘rin bor. Onglilik va 
ongsizlik holatlarini bir-biriga mutloq qarama-qarshi qo‘yish esa to‘g‘ri 
bo‘lmaydi. Anglanmagan ruhiy holatlar va hatti-harakatlar, hozirgi 
zamon fani dalillariga binoan, ongda emas, balki 
ong osti
da yuz 
beradi. Psixika bilan ong bir narsa emas, odamning ruhiy hayoti esa 
tamomila ong nazorati ostida bo‘la olmaydi.
Ongsizlik ko‘rinishlarini onglilikdan ustun qo‘yish, ongsizlik butun 
insoniy faoliyatning asosiy ko‘rinishi deb e’lon qilish pirovard natijada 
mistika va irratsionalizmga olib keladi. “Mistika” yunonchadan 
tarjimada “sir - asror” degani, “irrtasional” terminining ma’nosi esa 
“g‘ayri - aqliy” demakdir.