Ma’mur qahhorov

Mistika
ham, 
irratsionalizm 
ham, inson aqli, 
tafakkurining ahamiyati va rolini kamsitish yoki umuman inkor etishga 
asoslanadi. XX asr G`arbiy Evropa falsafasi va sotsiologiyasida mistik 
va irrtasional g‘oyalar bir qadar kuchayganligi kuzatilgan. 
O‘zbekiston mustaqilligining daslabki yillarida mafkuraviy bo‘shliqdan 
foydalanib, ular mamlakatimizga ham g‘oyaviy huruj qilishga urinib 
ko‘rdilar. 
Shunday qilib, aytish mumkinki, odamning hatti-harakatlaridan 
ayrimlari anglanmagan yoki to‘liq anglab ulgurilmagan bo‘ladi. Ular 
ongdan tashqarida, ong nazoratidan tashqarida yuz berganligi 
sababli ongsizlik holati yuzaga keladi. Konkret ongsizlik holatlarining 
konkret sabablarini hususiy fanlar bo‘lmish psixologiya, psixoterapiya, 
psixiatriya, psixoanaliz, psixonevrologiya o‘rganadi hamda nazariy va 
amaliy ahamiyatga molik tashxis qo‘yadi. 
Ammo shunisi borki, konkret inson haqida emas, balki butun inson 
zoti haqida so‘z yuritganda shuni qat’iy ishonch bilan ta’kidlash 
mumkin va lozimki, inson faoliyatida onglilik, anglangan faoliyat 
ustunidir. Jamiki mavjudotlar orasida faqat insongina o‘zini-oz’i 
anglashga qodir va qobildir. O‘zini-o‘zi anglash hususiyatini XVII asr 
fransuz ma’rifatparvar mutafakkiri J.J. Russo “barcha insoniy qobiliyat 
va layoqatlarning qaymog “i” deb atagan edi. 
Darhaqiqat, ong insonni inson qilib turgan jamiki insoniy 
fazilatlarning eng muhimi va olijanobidir, u inson hayotining 

---

shamchirog‘idir. Inson miyasidan ortiqroq mo‘jizakor narsa 
bo‘lmaganidek, fikrlashdan, anglashdan ko‘ra ham jozibali va 
qimmatli hislat yo‘q. “Bizning butun qadr-qimmatimiz, nufuzimiz ongu 
tafakkurda jamlangan” , -degan edi fransuz olimi Blez Paskal. Bu fikr 
hamma davrlar uchun ham dolzarb va zamonaviydir. Ong-inson 
faoliyatining negizi, uning tepib turgan qalbi, inson hulq-atvorining 
sababchisi hamda himoyachisidir. U butun inson hayotining ibtidosi 
va muqaddas mohiyati vazifasini o‘taydi. 
Ong ham o‘sish, rivojlanish xususiyatiga ega. Modomiki, ongning 
asosini bilimlar tashkil etar ekan,demak, inson qancha ko‘proq bila 
borgani sari uning ongi, aqli ham shu qadar o‘sib, kengayib, 
teranlashib boradi. “Bilim-kuch, kuch esa bilimdadir”-degan edi F. 
Bekon. Faqat bilimgina insonni chin ma’noda erkin va ulug‘vor qila 
oladi. Ma’naviy hayotda ham, amaliy faoliyatda ham kimki bilimga 
tayansa, kamol topadi.
Hazrat A. Navoiy uqtirganidek,