Ma’mur qahhorov

Dogmatik tafakkur uslubi
yoki 
dogmatizm
(lot. «aqida», «qoida» 
degani) qoida va xulosalarning tarixiyligi va nisbiyligini nazardan 
soqit qilish, ularni o‘zgarmas deb qarashdir. Buning oqibatida 
aqidaparastlikning turli (siyosiy, falsafiy, diniy, ilmiy va xokazo) 
ko‘rinishlari kelib chiqadi. 
2. 
Relyativizm
(lot. «nisbiy» degani) borliqda, shu jumladan, 
fikrimizda barqaror, muqim, doimiy xech narsa yuq, dunyo xaqidagi 
bilimlarimiz xuddi dunyoning o‘zi singari nisbiy, shartli, beqaror deb 
qarashdan iborat.
3. 
Eklektika
(yunon. «tanlamoq» degani) turli-tuman, gohida bir-
biriga teskari, zid fikrlar, qarashlarni sun’iy tarzda bog‘lashga, 
birlashtirishga urinuvchi, aslida fikriy, mantiqiy boshboshdoqlik. 
4. 
Sofistika
(yunon. «mohir», «usta» degani) oqni-qora, qorani-oq 
deb suhbatdoshni chalg‘itishga, chalkashtirishga asoslangan soxta 
donishmandlik. 
5. 
Metafizika
(yunon. «fizikadan keyingi») borliqda va tafakkurda 
o‘zaro aloqadorlik hamda ziddiyatlar mavjudligini inkor etuvchi, 
Gegel ta’biri bilan aytganda, antidialeklik fikrlash uslubi.
Sanab o’tilgan uslublarda murakkab tafakkur jarayonining biror-bir 
tomoni, jixati, bosqichi yoki xususiyati boshqalaridan ajratib olinib, 
haddan ziyod bo‘rttirib yuborilganligi sababli ular biryoqlamalik kasb 
etgan, vaxolanki, shular hisobga olinmasa, mazkur metodlarning har 
birida ozmi-ko‘pmi ratsional, ya’ni aqlga muvofiq keluvchi xossalar 
mavjudligini inkor etib bo‘lmaydi. Shu jihatdan ularni yagona bir 
mukammal metodga birlashtirishga intilishning natijasi sifatida 
yuzaga kelgan dialektik metod g‘oyat qimmatlidir.
II.