Ma’mur qahhorov

 
 
 
 
 
 
 
 
5- MAVZU
 
FALSAFADA METOD MUAMMOSI,
FALSAFIY QONUNLAR
I.
Falsafiy metodologiya tushunchasi
. «Metodologiya»(yunon. 
«metod»- «yo‘l» degani) falsafiy metodlar, ya’ni dunyoni tushunish va 
tushuntirish yo‘llari, usullari haqidagi ta’limot. Konkret fanlar uz 
predmetini maxsus metodlar yordamida o‘rganadi. Borliqninig 
birmuncha kengroq, turli sohalar tutashgan jixatlarini o‘rganuvchi 
umumilmiy metodlar (induktsiya va deduktsiya, analiz va sintez, 
analogiya, modelllashtirsh, eksperiment, kuzatish va boshqa) 
metodlar ham bor. Bulardan farqli o‘laroq, falsafa borliqni bilish va 
o‘zgartirishning eng umumiy metodlari bilan ish ko‘radi. Falsafiy 
metodologiya konkret va umumilmiy metodlar o‘rnini bosmaydi, 
aksincha, ular uchun nazariy negiz bo‘lib xizmat qiladi. 
Falsafa va fan tarixida metod haqidagi maxsus nazariyalar yangi 
davrda, aniqrog‘i, XVIII asrda yuzaga keldi. Chunonchi, ingliz 
faylasufi Frensis Bekon ishlab chiqqan induktiv metod, fransuz 
faylasufi Rene Dekart yaratgan mexanistik metod shular 
jumlasidandir. Ammo ko‘pincha bunday urinishlar biror juz’iy fan 
(masalan, mexanika, matematika, biologiya va xokazolar) metodiga 
umumiy tus berishdan, uni falsafiylashtirishdan nariga o‘tmagan. Buni 
zukkolik bilan payqagan buyuk nemis faylasufi G.-V.-F. Gegel falsafiy 
metodologiya, falsafiy metodning xarakteri, uning konkret fan 
metodlaridan tub farqi haqida maxsus to‘htalgan. Gegel ob’ektiv 
idealistligiga borib, metodni borliqdan ajratib, uning rolini biryoqlama 
mutloqlashtirgan, bo‘rttirib ko‘rsatgan bo‘lsa-da, bu unga falsafa 

---

tarixida birinchi bo‘lib dialetikani umumfalsafiy metod sifatida 
tavsiflashga, uning qonun va kategoriyalarini izchil bir tizimga 
birlashtirishga xalaqit bermadi.