Mamleketlik universiteti jumanov m. A

Qisqa
kunli osimlikler. 
Bul toparga kiriwshi turler 
gullew dawirine 
otiwi ushin jaqtiliq 
10-12
saat dawam etetugin jaqti kiinler kerek 
boladi, (kenap, kapusta, xrizantema, 
arpa). 2. Uzm 
kunli
osimlikler, 
olardin jaqsi rawajlaniwi 
(gullewi, tuqim, miywe 
payda etiwi) ushm jaqti kun 12-16 saat boliwi kerek. Bunday 
osimliklerge piyaz, geshir, suli, kartoshka, biyday, qayin h.b. 
kiredi. 3. 
Fotoperiodliq dawirge neytral osimlikler. 
Olardin 
generativ organlan jaqtiliqtin ozgerip tunwina iykemlesken. Bul 
toparga grechixa, siren, qiyar, gorox, jiiweri osimlikleri kiredi.
Uzm kunli osimlikler arqamn qisqa jazlarmda onim beriwge 
lilgeredi. Qisqa kunliler qubla rayonlarga beyimlesken. Olardin 
watanmda kiinnin uzmligi ozgermeydi. Adette osimliklerde kop 
biomassa (organikaliq zatlar) uzaq jaqtili kunlerde payda boladi.
Kiinnin uzm ham qisqaligi haywanladm jasaw jagdaylannada 
kushli tasir etedi. Bahardin keliwi ham kunlerdin aste-aqmn 
uzayiwi menen bir jerge beyimlesken otmwshi quslar uya salip, 
mayek 
qoyiwga, 
migraciya 
qiliwga kirisedi. Issi 
qanh 
haywanlarda junlerinin tiisiwi-tiilewi, kobeyiw processi baslanadi. 
Kiinnin qisqanwi tiri organizmlerge suwiq waqit-qistm keliwinen 
derek beredi ham olar qis dawirine (tmishhq, uyqi) tayarliqqa 
kirisedi.
Kopshilik nasekomalarda ushirasatugm diapauza hadiyseside 
jaqtiliqtin dawirligi menen baylamsh. Diapauza hadiysesi - bul 
organizmlerdin qolaysiz dawir baslaniwi menen tmishhq dawirine 
otiwi. Ekologiyaliq faktorlardan joqari temperatura diapauzani 
buzadi, organizm oyanadi, rawajlaniwi baslanadi. Pas temperatura 
bolsa diapauzanm kelip shigiwin tezlestiredi. Sonday aq qurgaq 
hawada diapauzamn rawajlamwin tezlestiredi. Qurgaq hawadan 
jiizege kelgen diapauza lgalliqtin payda boliwi menen tamam 
boladi.
Xopkinstin bioklimatliq mzami boymsha Arqa Amerikada 
kenliklerdin har bir gradusi ham har bir uzaqhqtih