Mamleketlik universiteti jumanov m. A

1-
skorpion; 
2 -
gama jana kene; 
3-4 -
pancir keneleri; J - pauroioda 
kop ayaqlisi; 
6
- xironomid shibmi lichinkasi; 7 - Ptiliidae tuqim 
qonizi; 
8-9 -
kollembolalar
-
Makrobiont 
topanna 
osimlik tamirlan, 
ulken 
nasekomalar, jawm qurtlan, jer qaziwshi tishqanlar, porsiqlar 
kiredi. Topiraqta payda bolatugm biomassa tiykarm osimlik 
tamirlan quraydi. Makrobiontlar topiraq qatlamimn almasip 
tunwmda ham qatip qalmawmda ulken rol oynaydi.
Topiraq 
penen 
osimlik 
qaldiqlan 
arasmda 
ulken 
mikroskopiyaliq omirtqasiz haywanlar ushirap, olar bul jerde 
jasaw ham saqlaniw jerin tabadi. Bunday haywanlar 
kriptozoa
(jasinniwshilar) dep ataladi. Olardin sani 0,5-lm 2 jerde 144 tur 
wakilinin 11% i jirtqish haywanlar qatarma kiredi.
Topiraqlarda toplangan osimliklerdin jansiz japiraqlarmin 5­
10 % in 
kop ayaqlilar ham basqa haywanlar ozlestiredi. 
ozlestirilip atirgan osimlik qaldiqlarimn 90-95 %i ekskret 
sipatmda ortaliqqa shiganladi. Usi ekskretler mikroorganizmler 
tarepinen shiritiledi ham topiraqta mineral hamde organikaliq 
zatlar payda boladi.
Topiraq haywanlan ulken-kishiligine qarap 4 toparga 
bolinedi:
179

---

Mikrofauna-toparina 
juda mayda ulkenligi 10-15 mkm den 
50-100 mkm 
atirapmdagi omirtqasiz haywanlar kiredi (21- 
suwret). Maselen, apiwayilar, kolovratkalar, nematodalar h.b.
Mezofauna 
topari biraz ulkenirek, 2-3 mm 
ulkenliktegi 
haywanlar bolip, olarga tiykannan buwin ayaqhlar: kopshilik 
keneler, 
birlemshi qanatsiz nasekomalar (kollembolalar, 
proturlar), qanatli nasekomalardih mayda turleri, kop ayaqhlar 
ham basqalar kiredi (22-suwret). Osimlikler tamirlan ham basqa 
organizmler 
atirapmda 
kislorod 
toplanadi, 
usi 
kislorod 
haywanlardin dem aliw deregi esaplanadi ham olar rawajlanadi. 
Olarda qaziw ushm amawli iykemlesiw belgileri joq. Kopshilik 
turleri traxeya sistemasma iye emes. Bunday haywanlar 
qurgaqshiliqqa juda sezimtal boladi. Sonhqtan, olar topiraq 
qurgap ketse, darhal terenge jihslaydi.