Mamlakatimizda sug‘oriladigan yerlar atigi 3 million 300 ming gektar bo‘lib,uni ko‘paytirishning hecham iloji yo‘q. Chunki bizda suv resurslari cheklangan. Aholimiz yesa yildan yilga ko‘payib bormoqda

III. INJENERLIK HISOBLASh QISM.
3.1. Bo‘ylama pol hosil qilishda polning ko‘ndalang kesim yuzasi va sarflanadigan tuproq hajmini aniqlash
G‘o‘za qatorlari orasida bo‘ylama pol hosil qilish jarayoni g‘o‘za nihollarini sug‘orish, sug‘orish uchun sarflanadigan suv miqdorini tejash va g‘o‘za nihollarining bir xil o‘sib rivojlanishi uchun juda muhim hisoblanadi. Hosil qilinadigan pol sifati tuproq turi, uning fizik-mexanik tarkibi, strukturasiga bog‘liq bo‘lib xisoblanadi.
Tuproqning tabiiy qiyalik burchagini γ_eo aniqlash hosil qilinadigan bo‘ylama pol ko‘ndalang kesim profil shaklini belgilashda qulay hisoblanadi. Turli xildagi tuproqlar uchun mazkur burchakning qiymati ko‘p sonli tadqiqotlar natijasida aniqlangan.
Polning shakli va o‘lchamlari sug‘orish texnologiyasi va ekin yetishtirish agrotexnik sifat ko‘rsatkichlariga ayniqsa, ekinlarni vegetatsiya davrida o‘sishiga ta’sir ko‘rsatadi. Demak, mazkur agrotexnik tadbir qator orasining kengligi l_m polning o‘lchamlari (pol balandligi h_g va ko‘nlang kesim yuzasi S_g) ga, bundan tashqari uning shakliga ham bog‘liq.
Pol tuprog‘ining hosil qilgan profil shaklini davriy funksiyaning egri chiziq tenglamasi orqali ifodalash mumkin. Trigonometrik funsiyalarning grafiklarini tahlil qilib [1], pushtaning profil shaklini tavsiflovchi quyidagi tenglamani yozish mumkin:
(1)
bu yerda: z – ko‘rilayotgan egrilikning ordinata nuqtalari, m; x – pushtaning profil shaklini tavsiflovchi egri chiziqning abssissasi, m.
U holda, agar ordinata o‘qi jo‘yak o‘qi bilan simmetrik bo‘lsa, bundan tashqari gorizontga nisbatan yon yuzalarning turli qiyalik burchagini hosil qilish uchun p_m parametrini kiritamiz, u holda 1 - ifodani quyidagi ko‘rinishda yozish mumkin:
(2)
bu yerda: p_m =2π/ l_m – funksiya egri chizig‘ining masshtab koeffitsenti, pushta profil shaklini tavsiflab, qator orasining kengligi o‘zgarishini xarakterlaydi [2], rad/m.
(2) ifoda yordamida pushtani turli shakllarda tavsiflash uchun, quyidagini inobatga olish lozim:
(3)
bu yerda: n – daraja ko‘rsatkichi.
(3) ifoda yordamida h_P, r_m va n parametrlarini berib, umumiy ko‘rinishda maydonning profil yuzasini pushta hosil bo‘lgungacha va undan keyingi holatini yozish mumkin, bu pushta hosil qilish jarayonini va pushtaning shakllangan yuzasini nazariy jihatdan modellashtirish imkonini beradi.
(3) bog‘liqlik pushta hosil qilish real jarayoniga mos bo‘lishi uchun cheklov kiritilishi lozim, ya’ni, bunda pushtaning yon tomoni yuzasining qiyalik burchagi tuproqning tabiiy qiyalik burchagidan katta bo‘lmasligi kerak χ_eo:
(4)
bu yerda: w – urinmaning burchak koeffitsenti, z=f(x) egri chiziq bo‘yicha o‘tkazilgan.
Urinmaning burchak koeffitsenti w quyidagi formula yordamida aniqlanadi [1]:
(5)
bu yerda: Δz – o‘sib boruvchi funksiya; Δx – o‘sib boruvchi argument.
(3) ifodadan foydalanib, z ning birinchi tartibli hosilasini topamiz:
(6)
Ma’lumki, bunda n egilish nuqtasida eng ko‘p qiymat qabul qiladi x=x₀, buni quyidagi shartdan topish mumkin .
Ikkinchi tartibli hosila
(7)
Pushta hosil qilish uchun kuyidagilar o‘rinli hisoblanadi: h_P ≠ 0, p ≠ 0, r_m ≠ 0 bo‘lsa , unda , agar


Topilgan ildiz tenglamasi asosida abssissa x₀₂ egilish nuqtasida ekanligi aniqlanadi. Hisoblash bitta pushta uchun amalga oshirilganligi sababli, bunday xolatda davriylik ko‘rsatilmaydi. x₀₂ ni (5) va (6) ifodalarga qo‘yib, keyin (5) ni (4) qo‘yib quyidagini olamiz:
(8)
(8) ifodani tahlil qilish natijasida shuni ko‘rsatadiki, burchak qiymati γ_eo aniqlanishi orqali pushta balandligini r_m va p ning turli o‘lchamlarda olishimiz mumkin.
Shunday qilib, (8) ifoda pushta yuzasi shaklining haqiqiy sharoitda uning shakllanishi uchun tuproqning fizik-mexanik tarkibiga va agrotexnik jihatdan berilgan o‘lchamlariga bog‘liqligini belgilaydi.
(3) ifodadan foydalanib, pushta profilining yuzasini aniqlash mumkin [2]:
(9)
(9) ifoda mos ravishda matematik o‘zgartirishlardan so‘ng quyidagi ko‘rinishni oladi:
(10)
(10) ifoda n > 1 uchun to‘g‘ri sanaladi. Ayrim holda, n = 1 bo‘lsa, quyidagicha yozish mumkin:
(11)
Shunday qilib, (10) va (11) ifodalar yordamida pushta ko‘ndalang kesimi yuzasini berilgan agrotexnik talablar bo‘lmish pushta balandligi va qator orasining kengligiga bog‘liq holda aniqlash mumkin [3].
(11) formula orqali h_P =(20÷25) sm va l_m = 60 sm bo‘lgandagi hisoblashlar pushta yuzasi S_P=(62,8÷78,5) sm² ni tashkil etishini ko‘rsatdi.