Mamasoli jumaboyev

G ULLIV ER NING SAYOHATLARI
( R om andan parcha)
, ,A n tilo p a “ d e g a n u c h m a c h t a l i k e m a J a n u b i y o k e a n g a
s u z ib ketdi.
K e m a v ra c h i G u l l iv e r k e m a n i n g o r q a t o m o n i d a tu rib , 
d u r b in b ila n p r is ta n g a q a ra d i. U y e rd a u n i n g x o tin i va ikki 
bolasi: J o n n i d e g a n o ‘g ‘li b ila n Betti d e g a n qizi q o lg an
edi.
G u l l iv e r d e n g iz d a k o ‘p s a y o h a t q ilg a n . U s a y o h a t q i- 
lishni sevardi. M a k ta b d a o ‘q ib y u r g a n v a q t l a r i d a y o q , o t a -
s id a n kelgan p u l la r n in g h a m m a s i n i d e y a rli d e n g iz x a r ita la -
320

---

riga va c h e t m a m la k a t la r h a q id a y oz ilga n k ito b la rg a s a r f
q i la r d i. 
U g e o g ra f iy a va m a t e m a t i k a f a n l a r i n i a s to y d il 
0
‘rg a n a r d i, c h u n k i bu f a n la r h a m m a d a n k o ‘ra d e n g iz c h i 
u c h u n z a r u r d ir .
O ta si G u lliv e r n i o ‘s h a v a q td a g i lo n d o n li k m a s h h u r b ir 
v ra c h g a o ‘q ishga b e rg a n edi. G u l l iv e r u n d a b ir n e c h a yil 
o ‘qidi. L ekin d e n g iz h a q id a o ‘y la s h in i q o ‘y m ad i.
V r a c h lik ishi u n g a q o ‘l kelib qoldi: o ‘q ish n i t a m o m l a -
g a c h , ,,Q a ld irg ‘o c h “ d e g a n k e m a g a v ra c h lik x iz m a tig a kirib, 
s h u k e m a d a u c h y a rim yil yurdi. S o ‘ngra ,,U m i d b a x s h “ 
n o m li k a tt a k e m a d a S h a r q iy va G ‘arb iy H i n d is to n g a b ir 
n e c h a m a r t a l a b s a y o h a t qildi.
D e n g iz s a fa rid a G u l l iv e r h e c h q a c h o n z e rik m a s d i. U 
k e m a d a g i o ‘z h u jra s id a u y id a n olib c h i q q a n k ito b la r in i 
o ‘qir, q irg 'o q q a c h iq q a n m a h a lla rid a esa b e g o n a q a bilalarning 
t u r m u s h k e c h ir is h la r in i t o m o s h a qilar, u l a r n i n g tili va urf- 
o d a tla rin i o ‘r g a n a r edi. S a fa rd a n q a y tis h d a u y o ‘lda k o ‘rg an - 
k e c h ir g a n h o d is a la rin i m u fa ssal y o z ib b o ra rd i.
G u l l i v e r bu galgi d e n g iz s a y o h a tig a c h i q i s h d a h a m
k a tta k o n q o ‘yin d a fta rin i y o n ig a solib oldi.
Bu d a f t a r n i n g b ir i n c h i b e tid a : „ 1 6 9 9 - yil 4 - m ayda kema 
b ila n B risto ld a n j o ‘n a b k e td i k 16, d e b y oz ilga n edi.
,,A n t i lo p a “ J a n u b iy o k e a n d a h a fta la b , oy lab suzib yurdi. 
h u z u r b a x s h e sg an s h a b a d a G u l l iv e r n in g q u v o n c h ig a q u ­
v o n c h q o ‘shdi. X ullas, s a y o h a t k o ‘n g ild a g id e k b o i d i .
B iro q k u n l a r n i n g b i r i d a k e m a S h a r q i y H i n d i s t o n g a
o l a y o t g a n i d a j u d a q a t t i q b o ‘r o n g a u c h r a d i . S h a m o l va 
t o l q i n l a r k e m a n i qay t o m o n g a surib k e ta y o tg a n i m a ’lum
e m a s d i.
K e m a d a esa o z i q - o v q a t va suv tu g a y d e b q o lg a n edi.
C h a r c h o q va o c h lik d a n o ‘n ikki m a tr o s o l d i . Q o lg a n la ri- 
n in g h a m t i n k a - m a d o r i q u r ib bitdi. K e m a t o l q i n d a q a ttiq
c h a y q a lib , y o n g ‘o q p o ^ c h o g l d a y o ‘y n a rd i. B o ‘ronli q o r o n g l
k e c h a l a r n i n g b irid a s h a m o l ,,A n tilo p a “ ni suv t a g id a n c h iq ib
t u r g a n k a tta q o y a to s h t o m o n g a surib ketdi. M a tr o s la r bu 
h o d is a n i vaqt o l g a n d a n k e y in g in a sezib q o ld ilar. K e m a
q o y a to s h q irra la rig a urilib, p a r c h a - p a r c h a b o ‘lib ketdi.
F a q a t G u l l i v e r b i la n b e s h t a g i n a m a t r o s q a y i q c h a g a
tu s h i b o m o n qoldi.
2 1 — B o l a l a r a d a b i y o t i
321

---

U la r s h u y a q in o r a d a q u r u q l i k b o r li g in i b i la r d il a r , 
s h u n i n g u c h u n o ‘s h a y e r g a y e ti b o l i s h n i k o ‘z l a d i l a r .
T o ‘lq in la r u stid a h a r a k a t qila v e rib , k u c h la r i o b d a n q u rid i. 
T o l q i n l a r esa t o b o r a k u c h a y m o q d a ed i, n i h o y a t, e n g b a la n d
b ir t o ‘lqin kelib, q a y iq c h a n i t o bn ta r ib y u b o rd i. G u lliv e r n i 
suv k o ‘m ib k e td i.
U suv b e t i g a c h i q q a n d a , y o n - v e r i d a h e c h
k i m n i
k o ‘rm a d i. U n in g b a r c h a h a m r o h l a r i suvga c h o ‘kib k e tg a n
edi. Y o lg ‘iz q o lg a n G u lliv e r n i s h a m o l va t o ‘lqin q a y o q q a d ir
o q iz ib ke ta v e rd i. U o y o g ‘ini d a m - b a d a m pastga u z a tib , suv 
tagini b i lm o q c h i b o ‘ls a - d a , b iro q o y o g ‘i suv tagiga ye tm a sdi. 
U n in g e n d i suz ishga sira h a m m a d o r i q o l m a d i, ic h la ri liq- 
liq suvga t o ‘lgan, u s t- b o s h , o y o q k iyim lari u n i suv tagiga 
to r t a r d i . B o bg ‘ziga suv tiq ilib , d a m i q a y ta b o s h la d i.
S hu p a y td a t o ‘s a td a n o y o q la ri q a tt iq yerga t e k k a n i n i
sezib qoldi.
Bu sayoz jo y edi. G u lliv e r suv tagidagi q u m d a e h tiy o tlik
b ila n a s ta - s e k in y u ra b o sh la d i.
Y urish t o b o r a y e n g illa sh a v e rd i. O ld in suv G u ll iv e r n in g
k iftid a n k e la rd i, keyin beliga t u s h d i, n i h o y a t atigi tiz z a -
sid a n k e la d ig a n b o ‘lib qo ld i. G u lliv e r , q i r g ‘o q j u d a ya q in
b o ‘lsa k e ra k , d e b o ‘ylagan ed i, lekin b u j o y n in g tagi n ish a b
b o 'l g a n i u c h u n , G u lliv e rg a y a n a u z o q vaqt t iz z a s id a n suv 
kechishga t o ‘g ‘ri keldi. N ih o y a t, suv bilan q u m o r q a d a qoldi. 
G u l l iv e r j u d a y u m s h o q va m ay sa o ‘t la r b ila n q o p l a n g a n
k o ‘k a la m z o r g a c h iq d i va yerga y o n b o s h la b , q a ttiq u y quga
ketdi.
G u l l iv e r u y g 'o n g a n d a h a m m a yoq y o p - y o r u g ‘ edi. U 
c h a lq a n c h a s i g a y o tg a n i u c h u n o f to b u n in g x u d d i yuziga 
t u s h i b tu r a r d i.
U k o ‘z in i u q a l a m o q c h i b o ‘l g a n e d i , q o ‘lin i k o ‘t a -
ro lm a d i; t u rib o T i r m o q c h i b o i g a n ed i, q i m irla y o lm a d i.
U n in g q o ‘ltiq la r id a n ikkala tiz z a s ig a c h a b u t u n b a d a n i 
c h ilv irla r b ila n c h a n d il g a n ; q o ‘l -o y o q la ri ustiga e sa c h il-
v ird a n q ilin g a n t o ‘r t a r a n g to rtilg a n ; b a r m o q l a r i c h ilv irla r 
bilan m a h k a m b o g ‘la n ib , u z u n va q u y u q s o c h la r i h a m yerga 
q o q ilg a n q o z iq c h a la r g a c h a n d i b ta s h l a n g a n edi.
G u lliv e r x u d d i t o ‘rga tu s h g a n b a liq q a o ‘x s h a rd i. „ H a li 
h a m u y q u d a e k a n m a n 66, d e b o ‘yladi u.
322

---

S h u c h o q o y o g ‘i u stid a a ll a n im a x u d d i s i c h q o n singari 
p i ld i r a b y u r a b o s h l a d i . 
H a s h - p a s h d e g u n c h a b u n a r s a
G u ll iv e r n in g q o r n ig a c h iq ib olib, u n d a n k o ‘k rag id a se k in - 
s e k in e m a k l a b y u rd i, e n d i iyakka c h iq ib k e la y o tir, G u l l iv e r
„ B u n i m a e k a n ? “ d e g a n d e k qilib, k o ‘z q irin i soldi.
A ja b o , b u n i m a o ‘zi?
U n in g xuddi iyagi o ld id a k ich k in a g in a q u ro lla n g a n c h in a -
k a m o d a m c h a turibdi.
L ekin bu o d a m c h a b o d r in g d a n k a tt a e m a s . B u n d a y -
l a r n in g b e sh ta si G u lliv e r n in g kaftiga b e m a lo l jo y la s h a olard i.
B irin c h i o d a m c h a k e ti d a n y a n a q i r q t a c h a s i G u l l iv e r
ustiga c h iq ib oldi.
G u l l iv e r h a y r o n l i k d a n q i c h q i r ib y u b o r d i.
O d a m c h a l a r h o v l iq i b - o s h i q ib , t u m t a r a q a y q o c h is h d i .
U la r q o c h ib k e ta y o t g a n l a r i d a q o q ilib y iq ild ila r va o ‘r in - 
la r id a n y a n a tu rib , 0 ‘z la r in i b i r i n - k e t i n yerga o td ila r.
I k k i- u c h d a q iq a h e c h kirn G u lliv e r g a y a qin ke lm a d i. 
F a q a tg in a u n in g q u l o g ‘iga xuddi c h ig ir tk a la r n in g chirillashiga 
o bx s h a s h to v u s h e s h it il ib t u r d i .
Lekin o d a m c h a l a r t e z d a y a n a d a d illa n ib , G u ll iv e r n in g
o y o q larig a o ‘rm a la b c h iq a b o sh la d ila r. U la rd a n j a s u r r o g i esa 
G u l l iv e r n in g b e tig a tir m a s h ib c h iq ib , u n in g iyagiga n ayza 
b ila n b ir tu rtd i h a m d a in g ic h k a va a n iq o v o z bilan:
— G e k i n a degul! — d e b q ic h q ir d i.
— G e k i n a degul! G e k i n a degul! — d e g a n i n g ic h k a t o -
v u s h la r h a r t o m o n d a n e sh itila b o s h la d i.
G u l l i v e r t u s h u n o l m a d i .
G u l l iv e r s h u z a y ld a c h a lq a n c h a s i g a u z o q y o tib q o ld i va 
q o ‘l-o y o q l a r i k e s a k d a y u y u s h ib k etdi.
U b o r k u c h in i y ig ‘ib, c h a p q o ‘lini y e rd a n uzib o lishga
intildi.
N i h o y a t , y u z la r c h a i n g ic h k a , p ish iq c h ilv irla r b o g l a n -
g a n q o z iq c h a la r n i sug‘urib, q o ‘lini k o ‘tardi.
S h u o n a lla k im
p a s td a n turib:
— T o lg o fonak! — d e b chiyilladi.
B irdan G u lliv e rn in g q o ‘li, yuzi va b o ‘yniga y u z la rc h a o ‘q 
y o g ‘ildi.
O d a m l a r n i n g o ‘qlari igna kabi in g ic h k a va o ‘t k i r edi.
G u l l iv e r k o ‘z in i 
y u m d i va t u n g a q a d a r shu ta x litd a
q i m i r l a m a y y o tis h g a q a r o r qildi.
323

---

„ Q o r o n g ‘ida b o lsh a n ish o s o n r o q b o ‘la d i“ , d e b o ‘ylagan 
edi u, b iro q m a y s a z o rd a t u n n i kutishga i m k o n boMmadi.
G u l l iv e r n in g o ‘n g q u l o g ‘i y a q in i d a , x u d d i b iro v ta x ta g a
m ix q o q a y o tg a n d a y , a ll a n a r s a n in g t e z - t e z t iq illa g a n to v u sh i 
e sh itild i.
B olg‘a c h a l a r n i n g tiq illa sh i b ir s o a tc h a d a v o m etdi.
G u l l iv e r b o s h in i b u rib , y o n ig a q a r a y d e g a n e d i, c h ilv ir 
va q o z iq l a r i m k o n b e r m a d i. U b o s h i y o n i d a h o z ir g in a
y a s a lg a n ta x ta m i n b a r c h a n i g i n a k o ‘rdi.
Bir n e c h a o d a m c h a shu m in b a r g a z i n a p o y a yasadi.
S o ‘ngra o d a m c h a la r qochib ketishdi va uzun t o ‘n kiygan 
b o sh q a bir o d a m c h a zin a p o y a d a n sekin-sekin m inbarga chiqdi.
U n in g k e ti d a n y a n a b ir o d a m c h a c h iq a v e rd i. B u n is in in g
b o ‘yi o l d in g is in in g y a r i m b e li d a n k e la rd i. 
Bu o d a m c h a
o l d i n d a g i s i n i n g u z u n e t a k l a r i n i k o ‘t a r i b c h i q m o q d a ed i. 
U saroy xizm atidagi bola b o ‘lsa kerak. 
Bola G u l l i v e r n i n g
jim jilogM cha kelardi.
E n g keyin m in b a r g a q o ‘lla rid a o ‘q - y o y k o ‘ta r g a n ikki 
m e r g a n c h iq is h d i. U z u n t o ‘nli o d a m c h a :
— L a n g ro degul san! — d e b u c h m a r t a q ic h q ir d i va keyin 
q a y in d a ra x t in ing b a rg id a y k ic h k i n a b ir q o g ‘o z o l ra m in i 
o c h d i.
S h u o n d a G u lliv e r y o n ig a o d a m c h a l a r d a n elliktasi y u g u - 
rib kelib, u n in g s o c h la r ig a c h a n d il g a n c h ilv ir la r n i q irq ib
t a s h la d ila r .
G u l l iv e r b o s h in i b u r ib , u z u n t o knli o d a m c h a n i n g o ‘q i- 
s higa q u lo q sola b o s h la d i. Bu o d a m c h a xatni u z o q o ‘qidi 
va u z o q g a p ird i. G u l l iv e r b u n d a n h e c h n a rs a t u s h u n m a d i . 
L e k in s h u n d a y b o ‘lsa h a m , b o ‘s h q o ‘lini k o ‘k ragiga q o ‘ydi 
va ,,x o kp “ d e g a n d a y qilib b o s h q im irla td i.
U o ‘z o l d id a h a r h o ld a b ir o n m o ‘t a b a r o d a m t u r g a n i n i, 
a ftid a n q iro l elchisi e k a n lig in i p a y q a d i.
G u l l iv e r dastavval e lc h i d a n o v q a t b e rib t o ‘yg ‘a z is h la r in i 
iltim o s q i lm o q c h i b o 'l d i. K e m a d a n a jr a g a n d a n b u y o n u tu z
h a m t o t m a g a n ed i. P a n jasin i k o lta r i b , q a y t a - q a y t a lablariga 
tegizdi.
U z u n t o ‘nli o d a m c h a , c h a m a s i, G u l l iv e r n in g b u n d a y
q ilg a n ig a t u s h u n g a n b o ‘lsa ke ra k , m i n b a r c h a d a n t u s h a tu rib , 
G u l l iv e r y o n ig a b ir n e c h a u z u n n a r v o n q o ‘y ish n i b u y u rd i.
324

---

O r a d a n c h o r a k s o a t h a m o ‘t m a y , y u z la r c h a h a m m o l
o z i q - o v q a t s o li n g a n s a v a t c h a l a r n i s h u n a r v o n l a r o r q a l i
G u l l iv e r y o n ig a o lib c h iq ib uyishdi.
S a v a tc h a la r d a g i ov q a tla r: kattaligi n o ‘x a td e k ke la d ig an
n e c h a m in g d o n a m a y d a n o n , h a r biri y o n g ‘o q d e k keladigan 
t o ‘n g ‘iz n im t a l a r i , q o v u rilg a n j o ‘j a l a r d a n ib o ra t b o ‘lib, h a r
qaysi j o ‘j a g o ‘shti p a s h s h a d a n h a m k i c h k in a edi.
G u l l iv e r ikki n i m t a b ila n u c h t a k u l c h a n i birga yu tib
y u b o r d i. U q o v u rilg a n b e s h ta h o ‘kiz g o ‘shti, o f to b d a q o q -
la n g a n s a k k iz ta q o ‘y, d u d l a n g a n t o ‘q q iz ta c h o ‘c h q a va ikki 
y u z d a n o r tiq g ‘oz va j o ‘j a l a r n i yedi.
G u ll iv e r n in g q o ‘liga ikki b o c h k a v in o n i y u m a l a ti b kel- 
tird ila r.
B o c h k a la r j u d a k a tta b o ‘lib, h a r biri s ta k a n d a y edi.
H a s h - p a s h d e g u n c h a , G u l l iv e r b ir b o c h k a n i n g , s o ‘ng- 
ra i k k in c h i s i n i n g q o p q o g ‘ini k o ‘c h i r i b t a s h l a b , b i r - ik k i
q u l t u m y u tis h b ila n ikkala b o c h k a n i h a m b o ‘s h a td i.
V i n o d a n s o ‘ng G u lliv e r n i t e z d a uy q u b osdi. U uyqu 
a ra la s h y o n - v e r id a g i o d a m c h a l a r n i n g o ‘z u s tid a n u y o q -
b u y o q q a c h o p i b y u r is h la r in i, t o g ‘d a n tu s h g a n d e k u s tid a n
o ‘m b a lo q o s h ib tu s h is h la r in i, t a y o q l a r va n a y z a la r bilan 
q itiq la s h la rin i va u n in g u b a r m o g i d a n bu b a r m o g ‘iga sa k - 
ra s h la rin i se zib y o ta rd i...
325

---