Mamasoli jumaboyev

Buyurtma var — 2008
ISBN 9 7 8 -9 9 4 3 -0 2 -2 0 0 -3
© ,,0 ‘qituvchi“ nashriyoti, 2001 
© ,,0 ‘qituvchi“ NMIU, 2008

---

BOLALAR ADABIYOTINING 0 ‘ZIGA XOS
XUSUSIYATLARI
„Kelajak bugundan boshlanadi, — degan edi O kzbekiston 
Respublikasi Prezidenti Islom Karimov XII chaqiriq 0 ‘zbe- 
kiston Respublikasi Oliy K engashining navbatdan tashqari 
to ‘qqizinchi sessiyasida so‘zlagan nutqida, — hozir tarbiya 
masalasiga e ’tibor qilinm asa, kelajak boy beriladi“ .
M a’naviy va axloqiy poklanish, im on, insof, diyonat, or- 
nom us, m ehr-oqibat va shu kabi chinakam insoniy fazilatlar 
o ‘z -o ‘zidan kelmaydi. H am m asining zam inida tarbiya yotadi. 
Ha, bu ulkan ishda bolalar adabiyotining o km i alohida aha- 
miyat kasb etadi.
K attalar adabiyoti kabi bolalar adabiyoti ham o ‘z oldiga 
bolalarning yoshi, saviyasiga qarab m uhim ta ’lim va tarbiyaviy 
masalalarni q o ‘yadi. Bolalar uchun yoziladigan har qanday 
badiiy asar ularning yosh xususiyatlariga to 'g 'ri kelishidan 
tashqari kichkintoylarga tushunarli va qiziqarli b o ‘lishi zarur.
Bolalar adabiyoti pedagogika bilan m ustahkam bog‘lan- 
gandir. Bu ikki fanning ham m aqsad va vazifasi bir: yosh 
avlodga chinakam aqliy, axloqiy, estetik tarbiya berib, ularni 
davrim izning m unosib farzandlari qilib yetishtirishdir.
Bolalar yozuvchilari o ‘z asarlari bilan yosh avlodning 
ongi, xarakteri va irodasini o 'stirib , ch iniqtirishda, ularni 
vatanparvar va m ehnatsevar kishilar qilib tarbiyalashda xalqqa, 
mustaqil davlatimizga katta yordam berishlari kerak.
M ustaqil 0 ‘zb ek isto n im iz o ld id a ju d a k o ‘p m asalalar 
b ila n b ir q a to rd a h am jis m o n iy , h am aq liy jih a td a n
c h in iq q a n , m a ’naviy y etu k , h a y o tn in g tu rli so h a la rid a
faollik bilan ish olib bo rishga q o d ir o ‘qim ishli kishilarni 
voyaga y etkazishd ek buyuk ish lar tu rad i. O kz n av batid a, 
b u n d ay u lkan vazifalar b o la lar adabiyo ti oldiga ham yuksak 
ta la b la r q o ‘y a d i. 
F a q a t c h in a k a m b a d iiy a s a r la r g in a
b o lalarn in g ongi va shuuriga kuchli ta ’sir k o ‘rsata oladi. Shu 
sababli b u n d ay k ito b lar tarbiyaviy nuqtayi n aza rd an alo h id a 
ah am iy atg a egadir.

---

B olalar ad abiyotini o lquvchilarning yosh xususiyatlarini 
hisobga olgan h o ld a q u y id a g ic h a u ch g u ru h g a ajra tish
m um kin:
1. M ak tab g ach a t a ’lim yoshidagi b o la la r kitobxonligi 
(2 —7 y o sh ).
2. K ichik m aktab yoshidagi b o la la r kitobxonligi (7 — 
10— 11 y o sh ).
3. 0 ‘rta va katta m aktab yoshidagi b o lalar kitobxonligi 
(12— 14 va undan yuqori).
yoshidagi bolalar dunyo sirlaridan bexabar boMadilar. Shunga 
qaram ay, o ‘zlarini qurshab olgan olam ni tezroq bilib olishga, 
uni o ‘rganishga intiladilar. Bunda o ta-on alar, bog‘chalarda esa 
tarbiyachilar bolalarga yaqindan yordam berishlari, ya’ni ularga 
badiiy asarlardan parchalar o ‘qib berishlari lozim. Bunday asar 
yoki m atn parchasining hajmi qisqa, m azm uni sodda b o ‘lishi 
talab etiladi. Shuningdek, kitoblarning rasmlari rang-barang, 
harflari esa yirik-yirik b o iish i maqsadga muvofiqdir.
Bu davr bolalari tinglaydigan asarlarning k o ‘pchiligini 
e rta k , q o ‘shiq, to p ish m o q , m aqol, tez aytish kabi xalq 
og‘zaki ijodi asarlari tashkil etadi. B undan tashqari, yozuv- 
chilar yaratgan va yuqoridagi talablarga to ‘la -to ‘kis javob 
beradigan asarlar ham m aktabgacha ta ’lim yoshidagi bolalar 
u ch u n q o ‘l keladi. A m m o shu n arsan i t a ’kidlab o ‘tish 
kerakki, bolalar uchun ijod qiladigan qalam sohibi hayotidagi 
m uhim , ibratli voqea va hodisalarni badiiy tim sol orqali 
bolalar nutqiga m os tilda, ularning yoshi, ruhiyati va savi­
yasiga muvofiq ravishda tasvirlashi lozim.
Shoir A nvar O bidjon ,,Suhbat“ she’rida bolalar yaxshi 
ko‘radigan g‘ozlar to lg‘risida so‘z yuritadi. M a’lumki, bolalar 
jonivorlar, xususan, qushlarga ko‘proq qiziqadilar. Shu jihatdan 
qaraydigan b o lsak , bu she’r bola hayotida m uhim rol o ‘ynaydi. 
Voqea juda oddiy va sodda. 0 ‘zaro suhbatdan m a'lum bo‘ladiki, 
g ‘ozlarning qom i och, ularni boqish kerak. Buni shoir so‘z 
o ‘yini vositasida ifoda etadi:
— G ‘ozlar, bir so ‘z deysizmi? 
— N ega patni silaysiz?
— G ‘a -g ‘a -g ‘a! 
— G ‘o q -g ‘o q -g ‘oq.