Maktabgacha yoshdagi

Esda saqlab turish. Biz nimani esda olib qolgan bo‘lsak, 

shundan nisbatan ozroq qismigina xotirada uzoq vaqt da-

vomida, ba’zan bir umrga saqlanib qoladi. O‘zlashtirilgan 

ma’lumotlar mustahkamlanmasligi tufayli asta-sekin unu-

tilib boradi. Shu sababdan o‘zlashtirilgan materialni xotirada 

saqlash uchun uni takrorlab turish kerak. 

Esga tushirish va uning turlari. Esga tushirish odatda tanish-

dan boshlanadi. Tanish bu ilgari idrok qilingan narsa va hodisa-

larni qayta idrok qilishda esga tushishidir. Tanish – yarim-yor-

ti va to‘liq tanish bo‘lishi mumkin. Yarim-yorti tanishda ilgari 

idrok qilgan narsamiz g‘ira-shira esimizga tushadi. To‘liq ta-

nishda esa idrok qilingan narsaga oid ilgari hosil bo‘lgan tasav-

vur va fikrlar ongimizda tiklanadi. Bunday holda biz bu narsani 

qayerda va qachon ko‘rganimizni ham eslay olamiz. Chunon-

chi, bayram kuni qayerda nima qilganimizni, kim bilan gap-

lashib kulganlarimizni juda yaxshi eslay olamiz. Esga tushirish, 

ya’ni eslash narsaning o‘zini shu paytda idrok qilmay turib es-

ga olishdir. Esga tushirish jarayoni tanish jarayoni bilan uz-

---

140

viy bog‘liqdir. Esga tushirish ham ixtiyoriy va ixtiyorsiz bo‘lishi 

mumkin.  Ixtiyorsiz esga tushirish deganda biz o‘z oldimizga 

ma’lum bir maqsad qo‘ymasdan va irodaviy kuch sarf qilmas-

dan esga tushi rishni tushunamiz. Bunday esga tushirish jarayoni 

yuqorida ko‘rib o‘tilgan assotsiatsiyalar ishtirokida sodir bo‘ladi. 

Ixtiyoriy esga tushirish deganda biz biron maqsad bilan esga 

 olish kerak bo‘lgan ma’lumotlarni tanlab, harakat qilib, maxsus 

ravishda esga tushirishni tushunamiz. Ixtiyoriy esga tushirish 

bilib, anglab esga tushirishdir. Ixtiyoriy esga tushurishda eslab 

topish usullari dan foydalanamiz. Masalan: telefon raqamini es-

lash, birovning ismini eslash va hokazo. Odatda biz ixtiyoriy es-

ga tushirish jarayonlaridan juda keng foydalanamiz.

Unutish ham xotira jarayonlaridan biridir. Unutish batamom 

va qisman unutish kabi ikki turga bo‘linadi. Unutishning bir 

qancha sabablari mavjud. Birinchidan, unutish esda olib qolin-

gan ma’lumotlarning amalda tatbiq qilinishi yoki qilinmasligiga 

bog‘liqdir. Ikkinchidan, unutish esda olib qolingan ma’lumotga 

nisbatan qiziqishning naqadar barqarorligiga bog‘liqdir. Masa-

lan: bizni nihoyatda qiziqtirgan biron kitobning mazmuni, bi-

ron kinoning mazmuni yoki juda yoqqan biron kuyning ohangi 

hech qachon esdan chiqmaydi. Nihoyat uchinchidan, unutish 

ma’lum darajada nerv sistemasining ahvoliga ham bog‘liqdir.

Xotira sifatlari va xotiradagi individual farqlar