Maktabgacha yoshdagi bolalar psixologiyasi

Taraqqiyotning turli bosqichlarida psixika haqidagi ta ’limotlar

Psixologiya bundan 2—2,5 ming yillar muqaddam qadim- gi Gretsiyada vujudga kelgan. Psixologiya tarixi ikki davrga aj- ratiladi:

1. 
   davr. Psixologiya fanining falsafa tarkibida rivojlangan davri. Bu davr eramizdan avvalgi VI asrdan XIX asr o‘rtasigacha 2,5 ming yillar davom etgan davrdir.
   
2. 
   davr. Psixologiya fanining mustaqil fan sifatida rivojlan- gan davri. Bu davr XIX asr o‘rtasidan hozirgi kungacha davom etib kelayotgan davrdir.
   

Qadim zamonlardanoq odamlar olamni har xil tushuntir- ganlar. Bizning qadimiy ajdodlarimiz tabiatdagi ko‘p hodisa- larni tushuntirishga ojiz bo‘lganlar va shu sababli ular tabiat­dagi hodisalar go‘yo olamga keng tarqalgan g‘ayritabiiy, moddiy bo‘lmagan, ko‘zga ko‘rinmas kuchlar tufayli yuz be- radi, deb hisoblaganlar. Odamning sezgilari, his-tuyg‘ulari, fikrlarini ko‘z bilan ko‘rib bo‘lmaydi, shu sababdan ularni odamlar moddiy bo‘lmagan alohida mavjudot — jonning ishi deb bilganlar, jonni esa odam tanasida vaqtincha yashovchi va odam o‘lgandan keyin tanani tark etuvchi narsa deb bil- ganlar. Ijtimoiy hayot ehtiyojlari qadim zamonlardan buyon kishini tevarak-atrofdagi odamlarning psixik jihatdan tuzilish xususiyatlarini farqlay bilishga va ularni o‘z xatti-harakatida hisobga olishda majbur etib kelgan. O‘sha davrdagi mutafak- kirlar jon (ruh)ni tanadan xoli ravishda o‘rganishga harakat qilganlar. Bunday tasavvurlar uyqu, o‘lim, xushdan ketish holatlarini noilmiy talqin qilish oqibatida tarkib topgan.

Keyinchalik jamiyat taraqqiy eta borgan sari jonning moddiySikdan xoli tabiati haqidagi g‘oyalar paydo bo‘la bor-

10





gan. Bunday qarashlar keyinchalik filosofiyada o‘z ifodasi-
ni topgan. Eramizdan avvalgi VII—IX asrlar oralig‘ida yashab
o‘tgan mutafakkirlar Fales, Anaksimen, Geraklit, Demokrit,
Epikur, Ploton, Lukretsiylar ta’limotidan keyin ruh tanaga jon
bag‘ishlovchi moddiy asos, hayotiy jarayonni boshqaruvchi,
idora etuvchi a’zo sifatida qaralgan.

Psixika haqidagi ta’limotlarning rivojlanishi uchun Aflo-

tun (er.av. 427—347-yillar) alohida sharoit yaratib berdi. U jon-
ning qismlari to‘g‘risidagi tushunchani yaratdi. Aflotunning
shogirdi Arastuning «Jon to‘g‘risida»gi asari psixologiyaning
bu davrga kelib bilimlar sohasi sifatida ajralib chiqishiga sabab
bo‘ldi. Antik psixologiyaning eng yuqori cho‘qqisi Aristotel-
ning ruh haqidagi mashhur ta’limoti hisoblanadi. Mashhur
faylasuf Gegel aytganidek: «Biz psixologiyada ega bo‘lgan yax-
shi narsalar bu Aristoteldan olgan narsalarimizdir».

Shimoliy Gretsiyaning Stariga shahrida tabib oilasida ta-

vallud topgan Aristotel 17 yoshida Platonga shogird bo‘lib

tushgan. Ammo Platonning qa-

rashlari yo‘lidan bormadi. Aristo-
tel «О душе», ya’ni «Jon haqida»
nomli traktatida ruh muammosi-
ni izchil o‘rganishga bag‘ishlangan
o‘z g‘oyalarini yoritib beradi. Aris-
totelga ko‘ra, ruh organik tananing
shakli. Bu tanani Aristotel quyida-
gi metafora bilan tushuntirdi: «Agar
ko‘z alohida tirik mavjudod bo‘lsa,
ko‘rish qobiliyati uning ruhi bo‘lar
edi. Ko‘rish qobiliyatini yo‘qotgan
ko‘z aslida ko‘z bo‘lmaydi, u faqat-

gina ko‘z degan nomni saqlab qoladi, xolos. Bunday nom-

ni chizilgan yoki biror narsadan yasalgan ko‘zga ham ber ish
mumkin. Tiriklik ruhsiz bo‘lmaydi. Ruh tanani tirik qila-
di. Tananing barcha xususiyatlari o‘sish, nafas olish, fikrlash
asosida ruh turadi». Boshqacha aytganda tana va boshqa or-
ganlar ruh xizmatidagi quroldir. «Tana ruh uchun mavjuddir»,

• 
  deb yozadi Aristotel va «Ruhni tanadan ajratib bo‘lmaydi»,