Maktabgacha yoshdagi bolalar psixologiyasi

MUAMMOLI PSIXOLOGIK MASALALAR


Maktabgacha (3—6 yosh) davri

1. 
   6 yoshli Nigoraning onasi shunday dedi: «Mening qizim menga uy ishlarida doimo yordam berishni xohlaydi. Men qay- si ishga qo‘l urmay u darrov yordamga keladi. Lekin u ishim- ni tez bitirib olishimga faqat xalal beradi xolos, keyin men uni o‘ynashga chiqarib yuborib, o‘zim uy ishlarini tezda bajarib olaman».
   

Savol: Nigoraning onasi to‘g‘ri yo‘l tutyaptimi? Siz onaga qanday maslahat berar edingiz?

2. 
   5 yoshli Sanjar notinch oilada o‘syapti. Otasi, har kuni mast holda o‘g‘li oldida onasini haqorat qiladi, uradi. Bog‘chada rasm mashg‘ulotida Sanjar xunuk bir erkakning rasmini chizdi. Tarbiyachining: «Bu kim?», — degan savoliga: «Bezori...Aroq ichish yomon», — deb javob berdi.
   

Savol: Tarbiyachi Sanjar bilan ishlashda nimalarga e’tibor berishi kerak?

3. 
   Nuriddin to‘xtamasdan savol beraveradi: «Bu nima?», «Bu qanday mashina?», «O‘tirgan qanaqa odam?», «Nimaga shar qizil?» va hokazo. Javobni oxirigacha eshitmay ketib qola­di, qaytib kelib yana savollar bera boshlaydi: «Fil kuchlimi, sherchi?», «Yomg‘ir qayerdan tushadi?» va h.k..
   

Savol: Qaysi yoshdagi bolalar bunday savollarni berishadi. Qanday hollarda savollar berishga ehtiyoj tug‘iladi?

4. 
   Maktabga tayyorlov guruhi bolalari o‘yin vaqtida bir- birini itarishib bir bolani yiqitib yuborishdi. Natijada bolaning qo‘li qattiq og‘rib yig‘lab yubordi. Bu vaqtda tarbiyachi guruh- da yo‘q edi.
   

Savol: Bunday vaqtda tarbiyachining birinchi qiladigan ishi nimadan iborat? Bunday vaziyatlarda tarbiyachiga qanday jazo qo‘llaniladi? Siz tarbiyachi bo‘lganingizda bolaning ota-onasi- ga vaziyatni qanday tushuntirar edingiz?

5. 
   6 yoshli Madinaning onasi qizini kattalar suhbatiga quloq solib o‘tirishni yaxshi ko‘rishini sezib qoldi. Madina suhbatga goho aralashib ketar, boshqalardan eshitganlarini xursand hol- da aytib berar edi. Onasi bu holatni ijobiy qarshilar edi.
   

434



Savol: Ona to‘g‘ri yo‘l tutyaptimi. Agar xato deb hisobla- sangiz izohlab bering. Onaga qanday maslahat berar edingiz?

6. 
   Anvar 4 yosh-u 5 oylik bog‘chada kunduzgi uyqu vaqti- da to‘polon qiladi. Boshqa bolalarning uxlashiga xalal beradi. Karavotida tinch yota olmaydi.
   

Savol: Siz Anvar bilan ishlashda qanday yo‘l tutar edingiz?

6. 
   Bolalar ota-onalar olib bergan o‘yinchoqlarni ichini kov- lab, buzib tashlab yana yangisini olib berishni talab qilishadi. Ularni urishishganida, nimadan yasalganini ko‘rmoqchi edim, deb o‘zlarini oqlashadi.
   

Savol: Bolalardagi bunday holatni izohlab bering. Ulardagi asosiy motiv nimadan iborat?

6. 
   Ayrim ota-onalar, agar ularning farzandlari quloq sol- masa, shunday deyishadi: «Buyoqqa kel, bo‘lmasam seni hozir bo‘bo‘ yeb qo‘yadi», «Ovqatingni yemasang doktor kelib sen- ga ukol qiladi», «Quloq solmasang militsioner kelib olib ketib qoladi», «Ana olabo‘ji kelyapti» va h.k..
   

Savol: Bola tarbiyasida bunday usullardan foydalanish mum- kinmi? Agar yo‘q bo‘lsa, nega? Xulosalaringizni tushuntirib bering.

6. 
   Ayrim bolalar qorong‘iliqdan, sichqonlardan, biron narsaning ustidan sakrab o‘tishdan, kasal bo‘lishdan va boshqa shu kabi narsalardan qo‘rqa boshlaydilar.
   

Savol: Nimaga bolalarda qo‘rquv paydo bo‘ladi? Psixologik tomondan asoslab bering.

6. 
   Po‘lat maktabning tayyorlov guruhiga qatnaydi. Tarbi­yachi ayrim paytlarda Po‘latni maqtaydi, lekin onasining ko‘ngli to‘lmaydi. Bola hamma narsani sekin, ishonchsizlik bilan ba­jaradi. Onasi uni dangasalik qilyapti deb hisoblaydi. U o‘g‘liga o‘qishni va yozishni o‘rgatishni boshladi. U daftarlarga yozmoq- da, agar yomon yozsa yoki xato qilsa, uni boshidan bajarishga majburlamoqda. Oxiri Po‘lat shunday dedi: «Men bilmayman, o‘xshamayapti, yaxshisi men o‘ynayman». Ona tushunmagan holda hayron bo‘ladi: «Qanchongacha o‘ynash mumkin? Balki uni ko‘proq maqtash kerakdir. Lekin nima uchun?»
   

Savol: Po‘latning o‘qishga xohishini yo‘qolishiga olib kel- gan sabablarni aytib bering. Kattalar qanday xatolarga tez-tez yo‘l qo‘yishadi?


435

6. 
   Bizning Abror tez va erta gapirishni o‘rganib oldi. Bog‘chaga bormadi. Hozir 6 yoshda. Uning nutqi juda yaxshi rivojlangan. To‘g‘ri u bog‘chadagi hamma bolalar kabi chiz- maydi, yasamaydi va bunga intilmaydi ham. Biz uning bu ha- rakatlarini qo‘llab-quvvatlamadik. Lekin o‘g‘limizni yaxshi o‘qib ketadi deb hisoblaymiz, chunki u kattalar kabi fikr yurit- moqda.
   

Savol: Abrorning oiladagi tarbiyasini baholang. Abrorning o‘qishdagi natijalarini oldindan ko‘ra bilish mumkinmi?

6.