Maktabgacha yoshdagi bolalar psixologiyasi

Tushunishning eng qulay, senzitiv davri bir yoshdan bir yarim yoshgachadir. Bu davrda bola predmet va jismlarning nomlarini yengil o‘zlashtirib oladi. Ikki yoshgacha davrida kattalar bilan muloqotga kirishishda uy jihozlari va boshqalar- ni o‘rganadi.

Bola 2 yoshga to‘lganda nutqning rivojida yangi davr bosh- lanadi. U ona tilining grammatik qoidalariga muvofiq gap tu- zishga harakat qiladi. Uning nutqida deyarli barcha so‘z tur- kumlari, murakkab bog‘lovchisiz gaplar uchray boshlaydi.

Bola uch yoshga qadam qo‘yganda, unda nutqni tu­shunishning ko‘lami kengayadi, sifati esa yuqori darajaga ko‘tariladi. 2—3 yoshli bola kattalarning amaliy faoliyatni ba- jarishga doir nutqini tushunishdan tashqari ertak, hikoya, she’r kabilarni tinglashni ham yoqtirishi sababli ularda bayon qilin- gan fikrlarni ham tushunishga intiladi. 3 yoshli bola faqat ya­qin kishilari bilan emas, balki begonalar, tengqurlari bilan ham muloqot ko‘lami kengayishi natijasida unda tom ma’nodagi nutq faoliyati vujudga keladi. Bolada kattalarning nutqiga, xat- ti-harakatiga qiziqish kuchayadi, o‘ziga daxlsiz fikr va mulo- hazalarni tinglash mayli paydo bo‘ladi, shuningdek, uning o‘zi atrof-muhitda, kattalar davrasida olgan ma’lumotlar va axborot- lar bo‘yicha boshqalar bilan muloqotga kirishish istagi tug‘iladi. Uch yoshli bolaning nutqi muloqot quroli vazifasini bajarib, amaliy faoliyat bilan uzviy bog‘liq holda ro‘yobga chiqadi. Un­da dialogik nutq paydo bo‘ladi, chunki uning o‘ziga yoqadigan narsalar haqida savollar berishi yoki kattalarning savoliga javob qaytarishi dialogik nutqni taqozo etadi. Dialogik nutq zamiri- da ona tilining grammatik tuzilishini faol egallash uchun keng imkoniyatlar yotadi, dialogik nutq bolaning kattalar bilan ham- korlikdagi faoliyatining ajralmas tarkibiy qismi hisoblanadi.

Xayol jarayonining dastlabki ko‘rinishlari bolada ikki yosh­ga to‘lib, uch yoshga qadam qo‘yganida ko‘rina boshlaydi. Ik-


285