Maktabgacha tarbiya maxsus metodikasi

0 ‘z-o‘zini tekshirish uchun savollar
1. Kichik guruhda aqli zaif bolalaming sujetli-rolli o ‘yinlarga o ‘rgatishning
xususiyatlari qanday.
2. 0 ‘rta guruhda aqli zaif bolalamingsujetli-rolli yiniarga rgatishning
xususiyatlarini aytib bering.
3. Kattaguruhda aqli zaif bolalaming sujetli-rolli yinlarga rgatishning
xususiyatlarini tushuntirib bering.
4. Maktabga tayyorlov guruhida aqli zaif bolalaming sujetli-rolli o ‘yinlarga
o ‘rgatishning xususiyatlarini aytib bering.

---

3.5. Lekoteka — korreksion jarayonida yangi bo‘g‘in
Ma’lumki, pedagogik-psixologik va psixomotor korreksiyaning asosiy 
shakli rivojlanishida kamchiligi bo‘lgan bolalami o‘qitish va tarbiyalash 
dasturiga muvofiq olib boriladigan yakkama-yakka va guruhlardagi 
mashg‘ulotdir.
Amaliyot ko‘rsatishicha, o‘yinchoq orqali korreksion ta ’sir 
o‘tkazishning unumdorligi ko‘proq rivojlanishida kamchiligi bo‘lgan 
bolalar bilan mashg‘ulot paytida o‘yinchoqlaming qanchalik uslubiy 
bilimdonlik bilan foydalanilishga bog‘liq. Rivojlantiruvchi o‘yinchoqlar 
tanlash qanchalik to‘g‘ri amalga oshirilsa, ulaming korreksion qimmati 
shunchalik yaqqol namoyon bo‘ladi. Bu borada asosiy ahamiyat 
defektologlaming rivojlantiruvchi o‘yinchoqlar bilan uslubiy jihatdan 
to‘g‘ri va o‘z vaqtida ta’minlash faoliyatini o‘z ichiga olgan ish shakliga 
beriladi. Lekoteka faoliyatning shunday shakli bo‘lib xizmat qiladi.
«Lekoteka» so‘zi shvedcha «lekotek» so‘zidan olingan bo‘lib, o‘zbek 
tilida o‘yinchoqlar saqlanadiganjoy ma’nosini anglatadi. Respublikamiz 
defektologiyasida «Lekoteka» tushunchasi yaqinda, erta ta’sir o‘tkazish 
xizmatini tashkil qilishda chet el tajribasidan faol foydalanish va 
sinchiklab o‘rganish davrida yuzaga keldi.
Ba’zan lekotekani o‘yinchoqlar kutubxonasi deb ataladi. Bu terminni 
ishlata turib, lekotekaning kutubxona ishi bilan o ‘xshashligini 
ko‘zlaydilar. Lekin «o‘yinchoqlar kutubxonasi» terminini an’anaviy 
ma’noda ko‘zda tutish mumkin emas.
Lekoteka faoliyati o‘ziga xos xususiyatlarga ega, bolalaming jismoniy 
va mhiy rivojlanish xususiyatlarini bilishga tayanmaslik, o‘yinchoqlaming 
korreksion imkoniyatlarini nazarda tuta bilmaslik, defektologlaming 
maxsus bilimlarini, ularning o‘yinchoq tanlash yo‘llarini hisobga 
olmaslik, korreksion mashg‘ulotlarda o‘yinchoqlardan foydalanishning 
uslubiy qo‘llanishini amalga oshira bilmaslik natijasida lekoteka 
rivojlanmaydi.
Ma’lum vaqtdan beri xizmat ko‘rsatishning quyidagi shakllari yuzaga 
keldi, masalan, fonoteka (gramplastinkalar kutubxonasi), izoteka (surat 
va reproduksiyalar kutubxonasi), minskabinetlar (tangalar, orden- 
medallar kutubxonasi) va hokazo. Xizmat ko‘rsatishning shakllari 
keyinchalik mustaqil ravishda iste’molchilaming ehtiyojlarini qondirish 
bo‘yicha ma’lum vazifalami bajarishdir. Aynan lekoteka tuzilishining 
o ‘zi m aktabgacha va undan kichik yoshdagi b olalar bilan

---

o‘tkaziladigan korreksion faoliyatning maxsus vazifalari bilan bog‘liq.
Lekotekaning timsoli o‘yinchoqlar va o‘yinlar uchun ajratilgan xona 
o‘yintekadir. Dastlabki o‘yintekalar 1934-yilda paydo bo‘lib, ular Moskva, 
Peterburg, Rastov va Rossiyaning boshqa shaharlarida tashkil etilgan.
Maxsus bolalar muassasasi sifatida lekoteka 1936-yil Odessada 
ochilgan. Ushbu lekoteka kattagina ijara fondiga ega bo‘lib, u birinchi 
bo‘lib yinchoqlarni uyga bera boshladi. Keyinchalik Odessa o‘yintekasi 
maorif vazirligining markazida bolalar o‘yintekasiga aylantirilgan. 
0 ‘yintekadan farqli o‘laroq, lekoteka — bu nafaqat fonddan o‘yinchoqlar 
berish, balki undan aniq psixologik-pedagogik maqsadlarda mutaxassislar 
tomonidan maqsadga yo‘naltirilgan holda foydalanish imkonini beradi.
Lekotekaning asosiy vazifalari — rivojlanuvchi o‘yinchoqlami yig‘ish 
va tarqatish hamda rivojlantiruvchi o‘yinchoqlar berish orqali pedagog 
defektologlar ehtiyojini qondirishdan iborat.
Defektologlami rivojlantiruvchi o‘yinchoqlar bilan uslubiy ta’minlash; 
bolalar bilan korreksion ishlash ta’sirchanligini o‘yinchoq orqali 
oshirishga xizmat qiladi.
Lekoteka faoliyati quyidagi yo‘nalishlar asosida amalga oshiriladi:
— o‘yinchoqlar fondi bilan ishlash;
— defektologlarga xizmat ko‘rsatish;
— lekotekadan metodik ma’lumot yig‘ish.
Lekoteka tizimiga o‘yinchoqlar fondining asosiy tarkibi abonementi, 
zaxiradagi yinchoqlar, detallar, tarqatma-ko‘rgazmali materiallar 
saqlanadigan yordamchi fond va metodik kabinet kiradi.
Lekoteka rivojlantiruvchi o‘qitish bo‘g‘ini sifatida nafaqat maxsus 
ta’lim sistemasida ishlashi mumkin. U ommaviy bolalar muassasalari, 
bolalar sanatoriyalarida ham ochilishi mumkin.
0 ‘yinchoqlar jamg‘armasi bilan ishlash — o‘yinchoqlami yig‘ish, 
bir tizimga keltirish va saqlash maqsadiga ynaltirilgan bo‘ladi. Lekoteka 
fondi maxsus ta’lim sistemasining psixologik-pedagogik va ilmiy-uslubiy 
quwatini ifoda etadi. Uning xususiyati aqliy va jismoniy rivojlanishi 
buzilgan bolalar rivojlanishini korreksiya qilishga, bolalardagi 
imkoniyatlarni kompensatsiyalashga, ularni ijtimoiy moslashuviga 
mo‘ljallangan o‘yinchoqlardan tuzilgan maxsus fond tarkibidan iborat.
Lekoteka maqsadi — imkon boricha korreksion o‘qitish va 
tarbiyalashda foydali bo‘lgan o‘yinchoqlami yig‘ishdan iborat.
0 ‘yinchoqlar fondi bilan ishlash lekoteka faoliyatida eng murakkab 
va asosiysidir.

---

Lekoteka fondi maqsadga muvofiq shakllanishi uchun eng muhimi 
fondga kelgan o‘yinchoqlar aqli zaif bolalar talabiga javob berishi lozim. 
Aynan mana shunda defektologlarni rivojlantiruvchi o‘yinchoqlar bilan 
to‘la ta’minlash uchun zarur sharoit yaratiladi.
Korreksion ta’limning umumiy vazifalariga, defektologlar talablariga 
asoslanib lekotekar zarur o‘yinchoqlarga buyurtma tuzadi.
0 ‘yinchoqlami jamlash manbalariga zarur o‘yinchoqlami sotib olish 
bo‘yicha oldindan shartnoma tuzuvchi savdo muassasalari va fmnalar kiradi. 
Shuni nazarda tutish kerakki, o‘yinchoqlar xayriya yo‘li bilan, homiylar 
yordamida va ayrim shaxslaming beg‘araz yordami sifatida olinadi. 
Ko‘ngillilar faoliyatiga asoslangan jamoatchilik fondi yaxshi ko‘mak beradi.
0 ‘yinchoqlami betartib bo‘lmasligiga va ortiqcha, keraksiz o‘yinchoqlami 
kelib tushishiga yoi qo‘ymaslik kerak. Bu lekotekada ortiqcha, korreksion 
ahamiyati boimagan o‘yinchoqlar to‘planib qolishidan saqlaydi.
Lekotekaga tushayotgan o‘yinchoqlar qaysi talablarga javob berishi 
kerak?
Awalo bu o‘yinchoqlar didaktik va korreksion mazmunga ega boiishi, 
bolalaming psixik va jismoniy rivojlanishiga, yosh xususiyatlariga mos 
kelishidir. 0 ‘yinchoq yengil, jozibali, chiroyli, lekin sodda boiishi kerak. 
Bu soddalikni shaklan nafislik, ma’nan boy va o‘yinchoq rangining 
ochiqligida ko‘ramiz.
0 ‘yinchoqlaming did bilan bezatilishi, uning tayyorlanish materialiga 
va funksion qoilanilishiga javob berishi kerak. 0 ‘yinchoq bola uchun 
xavfsiz boiishi kerak, zarar yetkazuvchi qirrali burchak va detallari 
boimasligi kerak, mustahkam va qulay boiib, ta’mirlash, yangilash, 
tozalashga qulay boiishi lozim. U sanitariya va gigiyena talablariga 
javob berishi, ya’ni yuvish, dezinfeksiyalash mumkin boiadigan 
materiallardan tayyorlanishi kerak.