Maktabgacha tarbiya maxsus metodikasi

Iltimos va topshiriqlarni bajarish xususiyatlari
lltim os va topshiriqlarning bajarilishi bolaga qaratilgan nutqni

---

tushunishini tekshirishga yordam berib, bolalar shaxsiy nutqining 
faollashuviga imkon beradi. Shu maqsadda boladan nafaqat biron-bir 
harakatni bajarish, balki o ‘rtog‘i yoki kattalarga iltimos bilan murojaat 
etish, keyinchalik esa u nimalarni bajaiganligini so‘zlab berish ko‘riladi.
Nutqni rivojlantirish vazifalarini hal etish bilan bir vaqtda bolalarda 
fazoda m o‘ljal olish shakllantiriladi, chunki bolalar to m o n id an
topshiriqlarning to ‘g‘ri bajarilishi ularning predmetlar nomlari, ularning 
belgilari, joylashuvi haqidagi bilimlarga bog‘liq boiadi.
T aiim ning boshida bolaga biron-bir iltimosni bajarish taklif etiladi: 
o ‘yinchoqni m a iu m bir joyga olib q o ‘yish; koptok, q o ‘g ‘irchoq, 
mashinani olib kelib berish; defektolog bolalar harakatlarini sharhlashi 
mumkin.
Keyinchalik iltimos yoki topshiriqni bajarish aks etgan nutqni qoilash 
bilan bogiiq bo‘lishi mumkin. Aks etgan nutqqa o ‘igatar ekan, defektolog 
albatta murojaat namunasini beradi.
Astalik bilan defektolog m urojaati ham , bolaning n utqi ham
murakkablashadi. Undalgan xarakterdagi mustaqil bayonlar bolalarda 
birgalikdagi o ‘yinga taklif, biron-bir narsaga ko‘maklashish kabi o ‘zaro 
murojaatlarda paydo boiadi. Bunda harakatlarni ifodalovchi so‘zlami 
q o ila s h zaruriyati tu g ‘iladi («Kel o ‘ynaym iz», «Kel k o ‘ramiz»). 
Bolalaming undalgan shakldagi nutqdan foydalanishlarini uni astalik 
bilan murakkablashtirilgan holda q o ilab turishi zarur.
Bola nutqidan so‘z, so‘z birikmalari, gaplarni qaytarish
Mazkur usulning asosiy vazifasi so‘7 birikmalari, gaplami qaytarishga 
tayyorlashdan iborat. Bola ketidan alohida bo‘g‘inlami qaytarar ekanmiz, 
biz bolalami murakkab bo‘g‘inli so‘zlami, shuningdek, so‘z birikmalari 
va gaplardagi b o g iiq lig in i o ‘zlashtirishiga va qayta takrorlashga 
tayyorlaymiz. Boshqacha so‘z bilan aytganda, bo‘g‘inlar tizim ining 
buzilishi va agrommatizmning oldini olish ishlarini olib boramiz.
M azkur usul bolalar faol nutqdan foydalana boshlaganlaridan 
so ‘ng, ya’ni savolga birgina so‘z yoki so‘z birikmasi bilan javob bera 
olganliklaridan so‘ng ishda qoilan iladi. Biroq bunda bolalar katta 
qiyinchiliklar sezadilar va turli so‘z buzilishlariga y o i q o ‘yadilar. 
B o lalar ja v o b larin i q ay tarar ekan defektolog t o ‘g ‘ri talaffu zn i 
n am oyish etad i, b o lalar d iqqatini so ‘zlarn in g to ‘g ‘ri tizim i va 
gram m atik bezashga qaratadi. Misol qilib bola n o to ‘g ‘ri talaffuz

---

etayotgan so‘zdan o ‘rinni alohida intonatsiya bilan ajratib k o ‘rsatadi.
Bolalar javoblarini qaytarish shu bilan foydaliki, defektolog kerakli 
so‘zni so‘z birikmasi yoki gapga kiritish mumkin. Buning yordam ida 
defektolog bolalar keyinchalik foydalanadigan nutqning nisbatan 
murakkab nam unalarini berish uchun sharoit yaratadi.
T a ’limning keyingi bosqichlarida javoblarni qaytarishdan nafaqat 
propedevtik maqsadlarda, balki bolalarni so‘zlarning, so‘z birikmalari, 
gaplam ing to ‘g‘ri talaffuzini mashq qildirish maqsadida foydalanish 
mumkin.
Agarda bola talab etilayotgn so‘zni takrorlashni istam asa, uni 
majburlash kerak emas, chunki bu negativ reaksiyani chaqirib, bolaning 
keyinchalik faol nutqdan uzoq vaqt foydalanmasligiga olib keladi. Bunday 
holatda yana bir bor bolaning ketidan to ‘g‘ri talaffuz eta olmaganlarini 
qaytarish m a’qulroq.