Annotatsiya: Keltirilgan ushbu maqolada bola psixologiyasidan kelib chiqib har XIL harakatlik o’yinlar asosida darslarni olib borish kelajakda yaxshi natija berish haqida so’z olib borilgan. Kalit so’zi

Ta’lim jarayonida jismoniy tarbiya fanini psixologik va harakatlik o’yinlarning axamiyati
Madraximova Mohigul Yahyo qizi
CHirchiq Davlat Pedagogika Instituti talabasi.

Annotatsiya: Keltirilgan ushbu maqolada bola psixologiyasidan kelib chiqib har xil harakatlik o’yinlar asosida darslarni olib borish kelajakda yaxshi natija berish haqida so’z olib borilgan.

Kalit so’zi: Maktab, maktabgacha ta’lim, dars, psixologiya , harakatlik o’yinlar.

Hozirgi kunda psixologiya orqalik harakatlik oyinlar bilan yondashish maqsadga muvofiq bo’ladi.

Amerikalik psixolog olim E. Erikson tomonidan ishlab chiqilgan nazariya hisoblanadi.U taraqqiyotga nisbatan o’z qarashlarida epigenitik tamoil : inson o’z shaxsiy taraqqiyotida tug’ilishdan boshlab to so’ngi kunlarigacha majburiy ravishda bosib o’tadigan bosqichlarning irsiy belgilanganligiga rioya qiladi. E. Erikson vuqarrar ravishda ro’y beradigan sakkiz xildagi hayotiy ruxiy inqirozlarni ajratib ta’riflab berdi.
1. Ishonch inqirozi- ishonchsizlik. (hayotning birinchi yili davomida)
2. Gumonsirash va uyatchanlikka qarshi o’laroq, ozini idora qilish. (2-3 yoshlar o’rtasida )
3. Aybdorlikka qarshi o’laroq, tashabbuskorlikning paydo bolishi. ( taxminan 3yoshdan 6 yoshgacha )
4. Mukammal tmaslik kopleksiga qarshi o’laroq mehnatsevarlik. (7-12 yoshgacha)
5. Individual g’o’rlik va konformizmga qarshi o’laroq , shaxsiy yo’nalishga ega bolish. ( 12-18 yoshgacha)
6. SHaxsiy ruxiy yakkalanishga qarshi o’laroq smimiylik va muloqatchanlik . (20 yosh atrofida)
7. “ O’ziga g’arq bo’lish”ga qarshi olaroq yangi avlod tarbiyasi haqida qayg’urish. (30-60 yoshlar orasida )
8.Umidsizlanishga qarshi o’laroq , bosib o’tilgan hayot yo’lidan mamnunlik.( 60 – yoshdan kata)
Biz E. Erikson nazariyasidan maktabgacha ta’lim , boshlang’ich va undan yuqori sinflarga 5ta nazariya asosida harakatlik o’yinlar orqalik o’quvchilarni bilim va qobilyatlarini o’rganishimiz mumkin.
E. Eriksonni 2-nazariyasida 2-3 yoshlik bolalarga “uch qiyalik”, “kamalak” o’yinlari orqalik ularning uyatchanligini yo’qotishimiz mumkin. O’ziga va atrofdagilarga bo’lgan ishonchi ortadi. Misol uchun: Kamalak o’yinida bolalar 2 guruxga bo’linib 4-5 metr uzoqlikda kamalak (piramida) oyinchog’I qo’yiladi. Bu piramida o’yinchog’ini o’qituvchini buyrug’I bilan kata- kichikligi va rangiga qarab terib chiqadi. Bu esa bolajonlarning diqqatini bir- biriga bolgan xurmatini oshiradi. Bolada bo’lgan qobilyatn yanada rovojlantiradi.
3.Nazariyasida bolalarni ma’lum darajada mukammalroq harakatlik oyinlarni o’ynashi orqalik ularning tashabbuskorligini oshirishimiz mumkin. Misol uchun: Svetafor chiroqlari oyini: Maydonchada marra belgilanib, bolalar otirgan holatda boladi. Svetafor chiroqlarini navbatma- navbat yoki chalkashtirib aytganda ular harakatlanadi. Yashil deganda marra tomon yugirishi, sariq rangini aytganda harakatlanishga tayyorlanish, qizil rangni aytganda esa ornidan qo’zg’almasligi kerak boladi. Bolaning sportga bolgan qiziqishi ortadi, tezkorlik rivojlanadi.
4. Nazariyasida bolalarning mehnatga va sportga bo’lgan qiziqishlarini ortirish.
Dars boshlanishida biroz yengilroq harakatlik o’yinlar bilan boshlab song sport turi texnikasini ayrim qismini oyin orqalik bolalarga o’rgatishni o’z oldiga maqsad qilib qo’yish zarur. Misol uchun: “ To’pni oldirma” yoki “Topni ilish” o’yinlari yordamida bolalarga to’pni uzatish va ilib olish harakatlarini orgatish belgilangan bo’lsa, bu ishni faqat mazkur o’yinlar orqalik amalga oshorib bolmaydi. CHunki o’ynayotganlarning asosiy e’tibori to’ni uzatish va ilib olish bilan band bo’ladi, o’yin texnikasi esa esda qoladi. SHuning uchun o’yinga ozgina ozgartirish kiritsak o’ylagan natijaga erishamiz.Harakatlik o’yin orqalik to’pni uzatish va ilib olishni o’rganadi.Biz esa sport turini ma’lum bir qismini o’rgatgan bo’lamiz.
5.Nazariya. SHaxsiy yo’nalishga ega bo’lish uchun ham harakatlik o’yinlar salmoqlik o’rin tutadi. CHunki ular asosan sportning har xil turlari texnikasi va taktikasining asosiy elementlari kiritilgan o’yinlar bilan shug’ullanadilar. Darsning asosiy qismiga mos keladigan harakatlik o’yin tanlansa jeda foydalidir.
O’quvchilarning harakatiga qarab shaxsiy yo’nalish berish uni kayfiyatini ko’taradi, mushaklarga zo’r berib ishlashini kamaytiradi. Bu yoshdagi bolalar bir munch asabiy bo’lib qoladi. Bu harakatlik o’yinlar esa chidamlilik chaqqonlik va diqqatni jamlawni o’rgatadi.

Adabiyotlar. Umumiy psixologiya. D.G’ Mehamedova, N. M. Mullaboyeva, A. I. Rasulov. Harakatlik o’yinlarni o’rgatish metodikasi. B. A. Maxmudov, A. A. Abdullayev.