Мактабгача таьлим муассасалари тарбияланувчиларининг ақлий тафаккурини шакиллантиришда инноватцион технологияларнинг ўрни

 
МАКТАБГАЧА ЁШДАГИ БОЛАЛАРНИ ЖИСМОНИЙ ТАРБИЯЛАШНИНГ 
ЎЗИГА ХОС ХУСУСИЯТЛАРИ 
 
НУРМАТОВА И., ТДПУ. 
 
Мактабгача таълим - узлуксиз таълим тизимининг бошланғич тури ҳисобланади ҳамда Ўзбекистан 
Республикасини ―Таълим тўғрисида‖ ги ва «Кадрлар тайѐрлаш Миллий дастури» тўғрисидаги Қонунлари 
талаблари асосида ташкил этилади. Мактабгача таълим соғлом, ҳар томонлама етук болаларни тарбиялаш
учун зарур ташкилий, услубий, психологиқ педагогик шарт-шароитлар яратади, болаларни мактабда мунтазм 
равишда таълим олишга тайѐрлашда ота-оналарга ѐрдам беради. Мактабгача таълим бола 6-7 ѐшга етгунга 
қадар оилада ҳамда давлат ва нодавлат мактабгача болалар муассасаларида амалга оширилади. ―Таълим 
тўғрисида‖ги Қонуннинг II моддаси мактабгача таълимга бағишланган. «Мактабгача таълим-бола шахсини
соғлом ва етук, мактабда ўқишга тайѐрланган тарзда шакллантириш мақсадини кўзлайди. Бу таълим олти-
етти ѐшгача оилада, болалар боғчасида ва мулк шаклидан қатьий назар бошқа таълим олиб борилади» 
дейилади. 
Хусусан, жисмоний тарбия тўғисидаги таълимот хам педагогиканинг таркибий қисми ҳисобланади. 
―Педагогика‖ фанининг мазкур соҳасига карашли турли ҳодисаларга таъриф берилганда, «Бадантарбия», 
«жисмоний баркамоллик», «жисмоний тарбия», «жисмоний ривожланиш» деган асосий тушунчалардан 
фойдаланилади. «Бадантарбия» - умумий ва асосий тушунча ҳисобланади. Унга халқ умумий маданиятининг 
бир қисми сифатида қаралади. Бадантарбия жамиятнинг одамлари жисмоний жиҳатдан мукаммаллаштириш 
учун тўпланган, вужудга келтирилган ва фойдаланиладиган моддий ҳамда маданий кадриятлари йиғиндисидир. 
Ўсиб келаѐтган ѐш авлодни, айниқса, мактабгача ѐшдаги болаларни уйғун ривожлантириш ҳар 
томонлама жисмоний тарбиялашни кўзда тутади. У таълим муассасалари, оила жамоат ташкилотларининг
биргаликдаги куч-ғайратлари билан биргаликда амалга оширилади. Жисмоний тарбия соғликни яхшилашга, 
жисмоний сифатларни ривожлантиришга, болаларни меҳнатга ва Ватанни ҳимоя килишга тайѐрлашга 
қаратилганлиги билан эътиборлидир. Мактабгача ѐшдаги болаларни жисмоний ривожланиши – организмнинг
таркиб топиши, унинг шакллари ва вазифаларининг ўзгаришини ифодалайдиган биологик жараѐндир. Тор
маънода бу – антропометрик ва биометрик кўрсаткичлар: бўйи, тана оғирлиги, кўкрак қафаси айланаси, 
ўпка сиғими, қадди - қомат ва бошкалардир. Боланинг жисмоний ривожланиши биологик ҳаѐт қонунлари - 
муҳит ва организмнинг бирлиги, миқдор ўзгаришларнинг сифат ўзгаришларига мунтазам равишда ўтишига 
мувофиқ тарзда амалга ошади. Зотан, турмуш шароитини, жумладан жисмоний тарбия методларини 
ўзгартириб, организмнинг функционал имкониятлари даражасини ошириш, жисмоний ривожланиш
кўрсаткичларини ўзгартириш мумкин. Бунинг учун мактабгача тарбия педагогикасида бола эгаллаши лозим 
бўлган қуйидаги маданий - гигиеник кўникмаларга риоя қилиш керак: 
а) овқат ейиш кўникмалари (овқатни тартиб билан олиш, яхшилаб чайнаш, қошиқдан, санчиқдан, 
салфеткадан фойдаланиш ва ҳ.к); 
б) ўз танасини парвариш қилиш кўникмалари (ювиниш, соч тараш ва ҳ.к); 
в) хонада тартибга риоя этиш, кийимлардан фойдаланиш ва унга қараш кўникмалари (тез кийиниш ва 
ечиниш, кийимларни тартибли, озода сақлаш ва ҳ.к). 
Шунингдек, болалар ҳаракат кўникмалари ва малакаларини эгаллайдиган жисмоний машқлар хам 
белгилаб қўйилган: 
а) асосий ҳарақатлар (юриш, югуриш, сакраш, тирмашиб чиқиш, улоқтириш, мувозанатни сақлаш 
машқлари), умумий ривожлантирувчи машқлар, сафга туриш ва қайта сафга туриш; 
б) спорт машқлари (сузиш, чангида юриш, коньки учиш ва ҳ.к). 
Болалар ҳаѐтининг режими (тартиби) – бу бедор юриш, ухлаш, овқатланиш каби фаолиятнинг хилма-
хил турларини муайян изчилликда такрорланиб, оқилона алмашиниб туришидир. Тартиб-ривожланиш учун 

---

227 
қулай шароит таъминлаши керак, шунинг учун у боланинг ѐши, унинг саломатлиги, катталар меҳнатининг 
хусусиятлари, бола тарбияланаѐтган оиланинг турмуши ва муассасага боғлиқ тарзда ўзгаради.
Хулоса қилиб шуни алоҳида таъкидлаш лозимки, жисмоний тарбия мазмуни ижтимоий – тарихий 
тажрибанинг шундай қисмики, у бола саломатлигини сақлашни ва мустахкамлашни шунингдек, харакат 
маданиятини таъминловчи билимлар, малакалар, кўникмаларни ўз ичига олади шу билан бирга мактабгача
таълим муассасаларида жисмоний тарбиянинг қуйидаги ўзига хос воситаларидан фойдаланиш мақсадга 
мувофиқдир: 
1) ҳаракатли ўйинлар ўтказиб, уларга энг кўп ўрин бериш;
2) асосий гимнастика (асосий ҳаракатлар, умум ривожлантирувчи ва саф тортиш машқлари)ни 
бажариш; 
3) спорт машқлари (конькида учиш, чанғида юриш, сузиш, велосипедда учиш) ни бажариш ва 
бошқалар. 
Кўрсатилган воситалардан уйғунликда фойдаланиш болани ҳар томонлама жисмоний ва ақлий 
ривожланишини таъминлайди.